Fatti mgħaġġla dwar it-Tajikistan:
- Popolazzjoni: Madwar 9.5 miljun ruħ.
- Lingwa uffiċjali: Tajik.
- Kapitali: Dushanbe.
- Munita: Somoni Tajikistani.
- Gvern: Repubblika b’sistema presidenzjali.
- Reliġjon ewlenija: Islam.
- Ġeografija: Pajjiż mingħajr kosta fl-Ażja Ċentrali, li jħares ma’ l-Afghanistan, l-Uzbekistan, il-Kirgiżistan, u ċ-Ċina.
Fatt 1: Madwar 90% tat-Tajikistan huwa muntanjuż
It-Tajikistan huwa prinċipalment muntanjuż, b’madwar 90% tat-territorju tiegħu mgħotti bil-muntanji. Barra minn hekk, madwar nofs l-art tal-pajjiż tinsab ‘il fuq minn 3,000 metru (9,800 pied) ‘il fuq mil-livell tal-baħar. Din it-topografija moħxija hija kkaratterizzata minn l-għoljiet torreggjanti tal-kateni tal-muntanji Pamir u Alay, li jagħtu lit-Tajikistan il-kunjom “is-Saqaf tad-Dinja.” It-teren muntanjuż għandu impatt sinifikanti fuq il-klima, il-bijodiversità, u l-wirt kulturali tal-pajjiż, u jagħmlu destinazzjoni affaxxinanti għall-avventurieri, l-entużjasti tan-natura, u l-esplorazzjoni kulturali.
Fatt 2: L-isem tal-kapitali jittraduċi għal It-Tnejn
L-isem ġej mill-kelma Perjana “du” li tfisser “tnejn” u “shanbe” li tfisser “jum.” Il-leġġenda tgħid li l-belt kienet oriġinarjament raħal żgħir li kellu s-suq biss nhar it-Tnejn. Maż-żmien, ir-raħal tkabbar f’belt, u l-isem “Dushanbe” baqa’, li jirrifletti l-oriġini umli tagħha bħala belt tas-suq. Għalfejn it-tieni jum huwa t-Tnejn? Dan huwa kif jitqies fid-dinja Islamika – il-Ħadd huwa l-ewwel jum tal-ġimgħa u s-Sibt huwa l-aħħar.
Dushanbe, il-kapitali tat-Tajikistan, bdiet bħala raħal żgħir tas-suq tul it-Triq tal-Ħarir. Tkabbret matul l-aħħar tas-seklu 19 u l-bidu tas-seklu 20 taħt il-ħakma tal-Imperu Russu u tkabbret aktar matul iż-żminijiet Sovjetiċi, u saret ċentru industrijali u amministrattiv. Wara li t-Tajikistan kisbet l-indipendenza fl-1991, Dushanbe saret il-kapitali u kompliet tiżviluppa, tgħaqqad strutturi mill-era Sovjetika ma’ servizzi moderni. Illum, tagħmel bħala ċ-ċentru politiku, ekonomiku, u kulturali tat-Tajikistan.
Fatt 3: Fit-Tajikistan hemm għadira msemmija wara Alessandru l-Kbir
Fit-Tajikistan, hemm għadira msemmija Iskanderkul, li tittraduċi għal “Għadira ta’ Alessandru” bl-Ingliż. Il-leġġenda tgħid li Alessandru l-Kbir, il-konkistatur Grieg antik, għadda mir-reġjun matul il-kampanjat militari tiegħu fl-Ażja Ċentrali, u l-għadira ġiet imsemmija fl-unur tiegħu. Iskanderkul tinsab fil-Muntanji Fann, toffri xenarju tal-ħajja u tagħmel destinazzjoni popolari għat-turisti u l-entużjasti tal-beraħ.
Fatt 4: It-Tajikistan għandu t-tieni ogħla barriera
Il-Barriera Nurek tat-Tajikistan, li tlestiet fl-1980, hija t-tieni l-aktar barriera għolja fid-dinja b’madwar 300 metru (984 pied). Għandha rwol kritiku fil-ġenerazzjoni tal-enerġija idroelettrika u r-rigazzjoni fir-reġjun.
Il-kostruzzjoni bdiet ukoll fuq il-Barriera Rogun, li, meta tlesti, mistennija li taqbeż il-Barriera Nurek fil-għoli. Il-Barriera Rogun hija proġettata li tkun madwar 335 metru (1,099 pied) għolja, u tagħmilha l-aktar barriera għolja li qatt inbniet. Ladarba operattiva, mistennija li iżżid aktar il-kapaċità idroelettrika tat-Tajikistan u tikkontribwixxi għall-iżvilupp reġjonali.
Fatt 5: Ukoll, it-Tajikistan għandu t-tieni l-aktar triq għolja fid-dinja
It-Tajikistan huwa dar għat-Triq Pamir, magħrufa wkoll bħala l-M41, li hija t-tieni l-aktar triq internazzjonali għolja fid-dinja. It-triq tgħaddi mill-Muntanji Pamir, toffri veduti tal-muntanji stupendu u taqsam għadd ta’ għabar ta’ għoli kbir.
Waħda mill-aktar sezzjonijiet notevoli tat-Triq Pamir hija l-Għabar Ak-Baital, li tinsab f’għoli ta’ madwar 4,655 metru (15,270 pied) ‘il fuq mil-livell tal-baħar. Dan jagħmilha waħda mill-aktar għabar għal vetturi għoljin fid-dinja, it-tieni biss għall-Għabar Khunjerab fil-qrib fuq il-fruntiera bejn iċ-Ċina u l-Pakistan. It-Triq Pamir tagħmel bħala rotta ta’ trasport vitali li torbot it-Tajikistan ma’ pajjiżi ġirien bħall-Kirgiżistan, l-Afghanistan, u ċ-Ċina.
Nota: Jekk tippjana li żżur il-pajjiż, iċċekkja jekk għandekx bżonn Liċenzja Internazzjonali tas-Sewqan fit-Tajikistan biex issuq.
Fatt 6: Hemm terremoti devastanti fit-Tajikistan
It-Tajikistan jinsab f’reġjun sismikament attiv, u terremoti devastanti seħħu fl-istorja tal-pajjiż. Minħabba l-pożizzjoni tiegħu tul il-fruntiera tal-pjanċi tettoniku Ewrasjan u Indjan, it-Tajikistan jesperjenza attività sismika frekwenti, li jagħmlu suxxettibbli għat-terremoti.
Wieħed mill-aktar terremoti devastanti fl-istorja reċenti tat-Tajikistan seħħ fil-10 ta’ Lulju, 1949. Magħruf bħala t-terremot Khait, kellu magnitù ta’ 7.5 u kkawża qerda estensiva, b’mod partikolari fil-parti tal-lvant tal-pajjiż. Eluf ta’ nies tilfu ħajjithom, u ħafna rħula ġew danneġġjati serjament jew meqruda.
Aktar reċentement, fis-7 ta’ Diċembru, 2015, terremot qawwi b’magnitù ta’ 7.2 laqat il-Lbiċ tat-Tajikistan, qrib il-fruntiera ma’ l-Afghanistan. It-terremot ikkawża ħsara sinifikanti lill-bini u l-infrastruttura fl-area affettwata, li rriżultat fi vittmi u spostamenti.
Fatt 7: It-Tajikistan għandu kważi 1000 xmara
It-Tajikistan huwa maqsum minn xmara numerużi, li jagħmlu pajjiż rikk bl-ilma fl-Ażja Ċentrali. Filwaqt li n-numru eżatt jista’ jvarja ftit skont il-kriterji ta’ klassifikazzjoni, it-Tajikistan huwa stmat li għandu qrib l-1,000 xmara li jgħaddu mit-territorju tiegħu.
Dawn l-xmara joriġinaw minn it-teren muntanjuż tal-pajjiż, b’mod partikolari l-kateni tal-muntanji Pamir u Alay, u huma mitmugħin minn silġ, dilwija tas-silġ, u xita. L-aktar xmara sinifikanti fit-Tajikistan huwa l-Amu Darya, li jifforma parti mill-fruntiera tan-nofsinhar tal-pajjiż u għandu rwol kruċjali fis-sistemi ta’ rigazzjoni u fl-agrikoltura tiegħu.
Xmara notevoli oħra fit-Tajikistan jinkludu x-xmara Vakhsh, Panj, Kofarnihon, u Zarafshon, fost ħafna oħrajn. Dawn l-xmara mhux biss jipprovdu ilma għax-xorb, l-agrikoltura, u l-ġenerazzjoni tal-enerġija idroelettrika iżda jikkontribwixxu wkoll għall-xenarji naturali stupendu u l-bijodiversità tal-pajjiż.
Fatt 8: Ir-riċevimenti minn barra huma sehem sinifikanti mid-dħul tal-pajjiż
Ir-rimessi minn Tajikistani li jaħdmu barra jikkostitwixxu porzjon sostanzjali mid-dħul tal-pajjiż, u jikkontribwixxu b’mod sinifikanti għall-ekonomija tiegħu. F’dawn l-aħħar snin, ir-rimessi ikkontribwew għal madwar 25% sa 35% tal-GDP tat-Tajikistan, li jagħmluhom sors vitali ta’ fluss ta’ munita barranija. It-Tajikistan għandu dijaspora kbira, b’ħafna ċittadini Tajikistani li jaħdmu fir-Russja, il-Każakistan, u pajjiżi oħra bħala ħaddiema migranti. Dawn il-fondi għandhom rwol kruċjali fl-appoġġ lill-familji, tnaqqis tal-faqar, u l-istimulazzjoni tal-attività ekonomika.
Fatt 9: Hemm muntanja ta’ melħ fit-Tajikistan
It-Tajikistan huwa dar għall-Muntanja tal-Melħ Sarikol, magħrufa wkoll bħala Muntanja tal-Melħ Yagnob. Tinsab fir-reġjun remot tal-Wied Yagnob, din l-għaġba naturali hija waħda mill-akbar depożiti ta’ melħ fl-Ażja Ċentrali. Il-muntanja hija magħmula kompletament minn melħ u ġiet ifformata matul miljuni ta’ snin permezz ta’ proċessi ġeoloġiċi.
Il-Muntanja tal-Melħ Sarikol hija marka ġeoloġika u kulturali sinifikanti fit-Tajikistan, li tattira żuwwara u riċerkaturi. Il-melħ estratt mill-muntanja intuża għal diversi skopijiet matul l-istorja, inkluż użu kulinarju, mediċinali, u industrijali.
Fatt 10: Fi żminijiet antiki t-Tajikistan kien wieħed miċ-ċentri tal-Buddism
Ir-reġjun kien parti mill-isfera kulturali Buddista akbar li midd mat-Triq tal-Ħarir, li torbot is-subkontinent Indjan mal-Lvant u l-Ażja Ċentrali.
Il-pożizzjoni strateġika tat-Tajikistan tul it-Triq tal-Ħarir iffaċilitat it-tixrid tal-Buddism fir-reġjun, b’għadd ta’ monasteri Buddiști, stupas, u artifatti misjuba madwar iż-żona kollha. L-istudjużi jemmnu li l-Buddism ffjorixxa fit-Tajikistan, speċjalment fir-reġjuni li jħarsu mal-Afghanistan u l-Uzbekistan tal-lum.
Il-belt antika ta’ Penjikent, li tinsab fit-Tajikistan tal-lum, kienet waħda miċ-ċentri ewlenin tal-Buddism fir-reġjun. L-eskavazzjonijiet f’Penjikent irrivelawlha tempji Buddiști, skulturi, u artifatti, li jipprovdu għarfien siewi dwar it-tixrid u l-prattika tal-Buddism fl-Ażja Ċentrali matul żminijiet antiki.
Madankollu, bit-telgħa tal-Islam fir-reġjun mis-seklu 7 ‘il quddiem, il-Buddism gradwalment naqas fit-Tajikistan, eventwalment sar reliġjon ta’ minoranza.
Published March 16, 2024 • 10m to read
