10 Fatti Interessanti dwar Liberja

Fatti mgħaġġla dwar Liberja:

• Popolazzjoni: Madwar 5.3 miljun ruħ.
• Kapitali: Monrovia.
• Lingwa Uffiċjali: Ingliż.
• Lingwi Oħra: Lingwi indiġeni inkluż Kpelle, Bassa, u Vai.
• Munita: Dollaru Liberian (LRD).
• Gvern: Repubblika presidenzjali unitarja.
• Reliġjon Ewlenija: Kristjaneżmu, bl-Islam u twemmin tradizzjonali wkoll ipprattikati.
• Ġeografija: Tinsab fuq il-kosta tal-punent tal-Afrika, imdawra minn Sierra Leone fit-tramuntana-punent, Guinea fit-tramuntana, Côte d’Ivoire fil-lvant, u l-Oċean Atlantiku fil-lbiċ. Il-pajsaġġ ta’ Liberja jinkludi pjanuri kostali, foresti tax-xita, u platini.

Fattu 1: Liberja għandha pajsaġġi diversi

Liberja għandha firxa ta’ pajsaġġi diversi li jikkontribwixxu għas-sbuħija naturali tagħha u r-rikkezza ekoloġika. Il-ġeografija tal-pajjiż tinkludi pjanuri kostali, foresti tropikali tax-xita, platini, u reġjuni muntanjużi:

• Pjanuri Kostali: Liberja għandha madwar 560 kilometru (350 mil) ta’ kosta Atlantika, ikkaratterizzata minn bajjiet tar-ramel, mangroves, u lagunas. Dawn iż-żoni kostali huma vitali kemm għas-sajd kif ukoll għat-turiżmu.
• Foresti Tropikali tax-Xita: Liberja fiha xi wħud mill-aħħar foresti primari tax-xita ta’ Punent Afrika, speċjalment f’żoni protetti bħal Park Nazzjonali Sapo. Dawn il-foresti tax-xita huma dar għal flora u fawna unika, inkluż ippopotami żgħar, ċimpanżijiet, u speċijiet varji ta’ għasafar.
• Platini u Għoljiet Imwerwra: Parti kbira minn nofs Liberja tikkonsisti f’għoljiet imwerwra u platini, fejn xmajjar bħall-St. Paul u Cestos jgħaddu. Dawn ir-reġjuni huma importanti wkoll għall-agrikoltura, u jipproduċu żriegħ bħall-ross, cassava, u gomma.
• Reġjuni Muntanjużi: Fit-tramuntana ta’ Liberja, ħdejn il-fruntiera mal-Guinea, jinsabu l-Muntanji Nimba, li jaslu għal altitudnijiet ta’ aktar minn 1,300 metru (4,300 pied). Din iż-żona mhix biss rikka f’bijodiversità iżda wkoll għandha riżorsi minerali sinifikanti, partikolarment ħadid tal-mineral.

Fattu 2: Liberja twaqqfet minn iskjavi ħielsa mill-Istati Uniti

Liberja twaqqfet minn iskjavi Afro-Amerikani ħielsa mill-Istati Uniti fil-bidu tas-seklu 19. Is-Soċjetà Amerikana tal-Kolonizzazzjoni (ACS), organizzazzjoni stabbilita fl-1816, fittxet li terġa’ tistabbilixxi Amerikani Suwed ħielsa fl-Afrika. L-ewwel grupp wasal fl-1822, u matul id-deċennji ta’ wara, eluf oħra segwew, u stabbilixxew insediamenti tul il-kosta Liberjana.

Fl-1847, Liberja ddikjarat l-indipendenza tagħha, u għamlitha l-ewwel u l-eqdem repubblika tal-Afrika. L-insediati, magħrufa bħala Ameriko-Liberjanin, ffurmaw il-gvern, l-ekonomija, u l-istruttura soċjali tal-pajjiż għal aktar minn seklu. L-Ameriko-Liberjanin żviluppaw identità distinta, li tgħaqqad drawwiet Afrikani u Amerikani, u l-influwenza tagħhom fuq l-iżvilupp ta’ Liberja għadha tintgħadd illum, anke meta n-nazzjon evolva biex jinkludi ħafna kulturi indiġeni.

Fattu 3: Liberja għandha postijiet tajbin għas-surfing

Liberja qed tikseb rikonoxximent bħala destinazzjoni emerġenti għas-surfers, grazzi għall-postijiet impressjonanti u relattivament mhux mistħerrġa tagħha għas-surfing tul il-kosta Atlantika. Robertsport, b’mod partikolari, huwa l-aktar post magħruf ta’ Liberja għas-surf, magħruf għall-mewġiet twal u konsistenti tiegħu li jattraw surfers minn madwar id-dinja. Jinsab ħdejn il-fruntiera ma’ Sierra Leone, Robertsport joffri diversi breaks, inkluż Cotton Trees u Fisherman’s Point, li jkunu adattati għal livelli differenti ta’ ħila u jipprovdu kemm beach kif ukoll point breaks.

Il-klima tropikali tal-pajjiż u l-ilmijiet sħan jagħmluha destinazzjoni komda għas-surfing, bl-aħjar mewġiet tipikament jidhru bejn Mejju u Ottubru matul l-istaġun tax-xita. Il-kultura tas-surf ta’ Liberja għadha tiżviluppa, u l-bajjiet mhux crowded tagħha jipprovdu esperjenza unika meta mqabbla ma’ postijiet tas-surf aktar crowded globalment.

Nota: Jekk tippjana li żżur il-pajjiż, iċċekkja jekk għandekx bżonn Permess Internazzjonali tas-Sewqan f’Liberja biex issuq.

Fattu 4: Dawn il-postijiet kienu msejħa x-xtut tal-ħobb u l-bżar

Ir-reġjun li jinkludi Liberja tal-lum u Sierra Leone kien storiku magħruf lill-negozjanti Ewropej bħala “Kosta tal-Ħobb” u “Kosta tal-Bżar” minħabba l-abbundanza ta’ ħwawar u ħbub prezzjużi li kienu jinbiegħu hemmhekk. Il-Kosta tal-Ħobb, li tinkludi ħafna mill-kosta ta’ Liberja, ġiet imsemmija għall-ħbub tal-ġenna (Aframomum melegueta), imsejħa wkoll bżar melegueta jew bżar Guinea, li kienu fittxija ħafna min-negozjanti Ewropej għall-valur tagħhom bħala ħwawar u l-proprjetajiet mediċinali. Dan il-bżar huwa simili għall-bżar iswed fit-togħma iżda għandu togħma kemmxejn aktar aromattika.

Fattu 5: L-ewwel president mara ta’ pajjiż Afrikan ġiet eletta f’Liberja

Liberja kienet l-ewwel pajjiż Afrikan li jeleg president mara, Ellen Johnson Sirleaf, fl-2005. Sirleaf, li spiss tissejjaħ “Iron Lady,” rebħet il-presidenza wara snin ta’ kunflitt ċivili f’Liberja u daħlet fil-kariga f’Jannar 2006. L-elezzjoni tagħha kienet mument storiu, li għamlitha l-ewwel mara fl-Afrika li ġiet eletta demokratikament bħala kap tal-istat.

Il-presidenza ta’ Sirleaf iffokat fuq ir-rikostruzzjoni ta’ wara l-gwerra, riforma ekonomika, u t-tisħiħ tal-governanza, u kisbet rispett kemm lokali kif ukoll internazzjonali. Fl-2011, ġiet mogħtija l-Premju Nobel għas-Sliem flimkien ma’ żewġ attivisti oħra tad-drittijiet tan-nisa għal xogħolha fil-promozzjoni tas-sliem, demokrazija, u d-drittijiet tan-nisa.

Fattu 6: Liberja ġiet milquta ħażin mill-virus Ebola

Liberja ġiet affettwata ħażin mit-tifqigħa tal-virus Ebola li laqtet Punent Afrika minn 2014 sa 2016. Liberja, flimkien mal-Guinea u Sierra Leone viċini, kienet fiċ-ċentru ta’ din l-epidemija. It-tifqigħa kienet devastanti, b’Liberja tirrapporta l-ogħla numru ta’ każijiet u imwiet ta’ Ebola fost it-tliet pajjiżi affettwati. Aktar minn 10,000 Liberjan ġew infettati, u aktar minn 4,800 mietu mill-virus.

It-tifqigħa ta’ Ebola poġġiet tensjoni kbira fuq is-sistema tas-saħħa diġà limitata ta’ Liberja, u wasslet għal kriżijiet tas-saħħa internazzjonali u meħtieġa għajnuna globali estensiva u appoġġ mediku. Il-pajjiż iddikjara ruħu liberu minn Ebola fl-2015, iżda l-epidemija ħalliet impatt dejjiemi fuq l-infrastruttura tas-saħħa, l-ekonomija, u l-qafas soċjali ta’ Liberja. Wara dan, Liberja ħadmet fuq it-titjib tas-sorveljanza tal-mard, il-faċilitajiet tas-saħħa, u l-kapaċitajiet ta’ rispons ta’ emerġenza biex jimmaniġġjaw aħjar tifqigħat potenzjali fil-futur.

Fattu 7: Huwa benefiċjanti għall-vapuri li jitajru l-bandiera ta’ Liberja

Liberja topera waħda mill-akbar reġistri ta’ bandiera ta’ konvenjenza fid-dinja, u dan jagħmilha ħafna benefiċjanti għall-vapuri li jitajru l-bandiera Liberjana. Din il-prattika tippermetti lil bastimenti li huma proprjetà ta’ kumpaniji barranin li jiġu rreġistrati f’Liberja, u dan jipprovdi diversi vantaġġi, inkluż miżati ta’ reġistrazzjoni aktar baxxi, taxxi mnaqqsa, u regolamenti inqas stretti meta mqabbla ma’ ħafna pajjiżi oħra.

Ir-reġistru Liberjan ġie stabbilit fl-1948 u minn dakinhar tkabbar f’wieħed mill-akbar u l-aktar użat fl-ivvjaġġar globali. Il-qafas regolatorju tal-pajjiż joffri flessibilità u inċentivi ekonomiċi, bħal liġijiet tax-xogħol simplifikati u spejjeż operattivi aktar baxxi. Dan huwa għaliex ħafna kumpaniji kommerċjali tal-ivvjaġġar, inkluż flotti kbar globali tal-ivvjaġġar, jagħżlu li jitajru l-bandiera Liberjana anke jekk huma bbażati f’postijiet oħra.

Fattu 8: Il-kapitali tal-pajjiż hija msemmija wara president Amerikan

Il-kapitali ta’ Liberja, Monrovia, hija msemmija wara president Amerikan—James Monroe, il-ħames president tal-Istati Uniti. Il-belt ġiet imsemmija f’ġieħu minħabba l-appoġġ tiegħu għall-istabbiliment ta’ Liberja bħala kolonja għall-iskjavi Afro-Amerikani ħielsa. Monrovia twaqqfet fl-1822 mis-Soċjetà Amerikana tal-Kolonizzazzjoni, li fittxet li terġa’ tistabbilixxi Amerikani Suwed ħielsa fl-Afrika.

Fattu 9: Waħda mill-akbar pjantaġġuni tal-gomma tinsab f’Liberja

Liberja hi dar għal waħda mill-akbar pjantaġġuni tal-gomma fid-dinja, magħrufa bħala Pjantaġġun tal-Gomma Firestone. Stabbilita fl-1926 mill-Firestone Tire and Rubber Company, il-pjantaġġun tkopri madwar 200 mil kwadru (madwar 51,800 ettari) fil-parti tal-lbiċ-punent tal-pajjiż, primarjament fiż-żona tal-Kontea Margibi.

Il-produzzjoni tal-gomma kienet parti sinifikanti mill-ekonomija ta’ Liberja, u l-pjantaġġun Firestone kellu rwol kruċjali f’dan is-settur. Il-pjantaġġun jipproduċi latex tal-gomma naturali, li huwa materjal kruċjali għall-manifattura tat-tajers u prodotti varji tal-gomma. Madankollu, il-pjantaġġun iffaċċja wkoll sfidi, inkluż tilwim mal-ħaddiema, tħassib ambjentali, u l-impatt tal-qalq ċivili fuq l-operazzjonijiet.

Fattu 10: Liberja hija waħda minn 3 pajjiżi li ma jużawx is-sistema metrika

Flimkien mal-Istati Uniti u Myanmar, Liberja tkompli tuża taħlita ta’ unitajiet tradizzjonali, inkluż dawk derivati mis-sistema Imperjali.

F’Liberja, in-nies komunement jużaw kejl mhux metriku għal aspetti varji tal-ħajja ta’ kuljum, inkluż distanza (mili), piż (libri), u volum (gallons). Madankollu, il-pajjiż għamel sforzi biex jittranżizzjoni għas-sistema metrika, speċjalment f’kuntesti governattivi u edukattivi. Minkejja dawn l-isforzi, is-sistema metrika għadha ma ġietx adottata bis-sħiħ jew utilizzata universalment fil-prattika, u dan iwassal għal sistema doppja ta’ kejl fil-pajjiż.