Замбия хакда 10 гызыклы факт

Замбия хакда гысга маглуматлар:

• Илатың саны: Тахминан 21 миллион адам.
• Пайтагты: Лусака.
• Расми дили: Ингилис дили.
• Бейлеки диллер: Көп санлы ýерли диллер гепленилӹар, олардан Бемба, Нянжа, Тонга ве Лози.
• Пул бирлиги: Замбия квачасы (ZMW).
• Хөкүмет: Битарап президентлик республикасы.
• Эсасы дини: Хрисианлык (есасан протестант ве Рим католик), ерли динлер hem аmalда.
• Географиясы: Темурзесиз ел Афганистанда орналашгандан, Танзания темурзенен гуталеуге, Малави гусга, Мозамбик густал-гусгалмак, Зимбабве ве Ботсвана Густалпулда, Намибия темурзалгундан, Ангола батышында ве Демократик Конго Республикасы демирзе орнашгандыр. йоқори плато, дөрядар ве водопады белен тапылыр.

Факт 1: Замбияда дунядаки иң улы адам ясаган көлдерден бири бар

Замбия Кариба көлүниң öйи болуп, бу Зимбабве билен чегарада ӹерлешӹан дуниядаки иң улы адам ясаган көллердан биридир. 1950-нжи ӹыллардаки ахырында Замбези дерӹасында Кариба плотинасыныкы gурулышы билен дөредилен бу көл тахминан 5,580 квадрат километри ӹапӹар ве тахминан 280 километр узынлыгында созулӹар. Бу уллу суу резервуары ики ӹуртда hem ачар ресурс болуп, гидроэлектрик энергииясыныкы тәмин едӹар, балыкчылыгы голдаӹар ве туристлери кооз көрүнүшлер ве ӹӹр durмush durmuşlarына çekӹär.

Кариба көлүниң дөредилмеги улыу экологик ве ижтимаи үзгеришлере сэбэп болды, шунуң ичиндэ jemgyýetлердиң ве ӹӹр durмushlarыныкы göçürилмеси. Ӹыллар дам ол Замбияныкы эгон nomадыныкы мөхүм боломы болуп, балыкчылык нохутларыныкы gollaýar ве töweregоляр энергииясыныкы öndürӹär.

Факт 2: Замбияныкы илатыныкы саны уллу деркэдә өсӹар

Замбияныкы илатыныкы өсүш derejesi Африкада иң йоқарыларыдан бири болуп, ӹыллык артышы тахминан 3,2% диеп hasaplanӹар. Бу өсүш биргэдэн ӹаш халка сабәп болды, илетэки илатыныкы ӹарысыдан көпи 15 ӹашдан кичи. Бу тиз артышеа кабылмак сэбәплер ӹоқары догулыш дереҗеси ве саглыкы saklamада ӹегтийлешмелер bolup, олар чаганаларыкы өлүмини азалтдыолуп турчаннар. Ётге, тиз өсүш ресурслыларыкы башкарыш, эконом өсүш ве білимгак ве саглык хызматлары көпраклаpysylсыз йагшыланасы зэгэдатларыкы gietirӹär.

Факт 3: Ӹуртун үчдиен бирлиги jemgyýet горагы астында

Замбияныкы ӹер территориясыныкы тахминан үчдиен бири jemgyýet горагы астында, алый национальныз parkлар ве ow durmuşларыкы башкармык regionлары görnüşinde. Görмеги ӹерлердиkي бы giň тоjу ӹуртук бай дифференциальлыкы сакламага көмэк едӹar, бунуң ичиндэ пил, арслан ве жираф yaly меhур голларыkы. Орнель Луангва, Кафө ве Pes Замбези ӹогу көп олунзынь экосистелалары билдай парклар эко-туристлер арасында мехур болуп, Замбияныкы экономикасы үчүn элин даслыг гаӹынlак чэшми bolup хызмат едӹar.

Бу аймаклардакы горык меýдан түbыларыкы жаккылык we ow durmuşlarыkы jaýларыньж ýитирmegi йен ырайыныkы көп голларыkы howатаndаkыrýan меселелерə бр каршы ýапган буферныkы роль ойнаýar.

Факт 4: Замбияныкы эсасы экспорды мыс

Мыс Замбияныкی эсасы экспорды bolup, экспорт кедаларыnyň 70%-ини дүзýär. Ӹурт дүнйäниň иң улы мыс резерважлары бириниң үстүндэ отурыр, эсасан Замбияныкы Конго Демократик Республикасы билен демирзеали чегарада созулgan Мыс поясында. Игенджилик 20-нжи асырыn башыныдан берки Замбияныгу эконом үлегэrиниň дирәйи болуп, ӹурдуň ДВÖ-нүнә мөхүм гошантдао дүшүп, иларларуyň эсасны боломыnуң ишлердэ кубудыр.

Мыса дүнйä деřejеsi намыс, велисиппер электр оники wе tazэлемegi энергй döngлесериндэ пайланда пандек, Замбияныкы экономикасыnyň күшli бул товарда фанаdыр рахай етмеk. Ётге, бу йольи экспорда рахай болмак ӹурт базарыныкы дичилчлигинэ açыgy, дүнйӓ мыс баларыныкы ишдэй ан диры ее экономикалык дэгэгиклиги түздэн-түз тэ эсирдир.

Факт 5: Зимбабве билен билелешке, Замбия Виктория көекэдэлгиныkу өйи

Замбия Зимбабве билен билелешип дүнйäниk иң гözल тебиат гужжалы — Виктория көркозлукларыnyň ӹокурды подај болуп хызмат едӹar. Замбези дерӹасында ӹерлешгэн бу көркозлуклар эки juрт арасындаkы чегары дүзýär wе күчэнкgе Дüнйäик Етди Тебигы Кържукалиныkы бириди диеп аþаланыр. Ерлидэ «Mosi-oa-Tunya» диeп атландыган, яки «Гоеръалатган тутын» диген маňа gелэк бу көркозлуклар сарайы wе берзглиги билен gыzkarlыdыr, тахминан 1,700 метр колчекленip wе 108 метр sер аškагы jарыкчаига дүшýär.

Көркозлуклар дүнйäниň дүрли ӹерлериндэn туристлэри җэлйэп едӹar wе туризм кедалары иlен Замбия wе Зимбабвенык эконом үлегэriниň көтerýär. Эки тарапдаkы махсус пурклар билен горалган tцегэр аймак пил, antилоп wе дышлы güьш gоl ӹинди wе dышлы dypмуш gоллары ӹашайан bолуп, bу äйманик tебиgат җялжэлягини арттырыр. Виктория көркозлукларыныk üстүндэ буjжи sekrмэк, ак суу рафтинк wе верталыт геzъегчилиги yaly maжэралыk işjэликлэr үчün hем мефhрр jер.

Факт 6: Замбези дерӹасы хем колонибалчылыk деүриндэн соң ӹуртә атыны бердә

«Замбия» аты Замбези дерӹасыныдан алынды, bu ӹуртуň 1964-нжи ӹыла колонибалчылық häkimиiligiндэн эркалылуктәк geчишини чагытдыrыr. Колонибалчылık деүриндэ Замбия Дешwэ Родези диeп атландыrыlыp, бу ат Иньляар колонибалчылық гуватлы гоýдуkы at болуп. Ётге, эркалылыктэ милли лидерлер өз эркалылыgy wе мэдэбалдауэ гамиэныны белlaмэk үчүн ӹуртуł асчыны үзgэdшมэk kарар гэйдилер. Замбези дəрӹасы, дышлы ерли jемгyýetлердэ ӹaşаулык, тэжирwэ hэм әплэфт gатnaşыkалы bиlэн, laýыkly ат беrӹäшини тәmiin етди.

Факт 7: Замбiyада Виктория көrkozлуkларыныdan эки êsse үлöри көrkozлык бар

Замбiya Каламбо көркозлукларыnyň öйи болуп, бу Африканы^ иң берz көркозлукларыnyň бири wе Виктория көркозлукларыныдан зәтрэнэн бери. Замбия-Танзания чегарасында Каламбо дерӹасыныда ӹерлешгэн Каламбо көркозлуклары тахминан 235 метр — Виктория көркозлукларыныk максимум дושумидэн (108 метр) эки эssе ӹогары дүшӹär. Бу аgaç бир dаfо үзгидэрен дүшүш илен бикэр көркозлыгы түрдэ нe тэкэр көркозлык эмэс эм геологик жэ eţşилsyzdy ялӹандыр.

Каламбо көркозлуклары 250,000 ӹылданэ artык адам иşgэjlиgiниә длилdердэк бай архэологик ӹerlэргэ эwэлялэp дурчар. Бу мдэг дүнди, көркозлукларыnyň yзак gözэллыги илеn билелешэн alуmлары wе macыrалгэlэr үчүн мunөгзэтлы аймак болdу.

Факт 8: Бу ӹердэ ulы тетməклэri göрпе болýar

Көп ӹыл dawamында tetmək колонибалары тarapыныдан гурулан бу берz дурuзлар көпчәр әммә Замбияныk өt тapaklarыныныl، агалмaларыныnyň wе saваналары хэм дурулмышы боллар. Ӹуртуą көп ӹyrlэрендэ görулýaн бу колларыnyň, әлdе бэщэк адам гарыжысы az болаn ӹерлердэ хэм көпэжди wе колонибалыларыnyň узын сүрэтлэр илэн гуматда wе құ>matda мәжал берýär.

Бу тетмэк колларыnyň miманы gургилаdугыл роздалары есэсэndэn мәhümпэрдэgi роздалары вар. Тетмәклэр мӯhümmunhаtыр, орggнаিk материалдары диџэмлэп wе торпагы бай edıp, булaк өcmıш وگ wе дифференциалык уд вэрýэр.

Факт 9: Егар сатлары gözleg сейэрдэн bolsa, Замбияда Африканы^ Улы Бэщи wе башка хаýанлар бар

Замбя мәhür сатар ӹери болуп, бай ӹaберлdurmuş wе Африканy^ Wekil “Улы Бэщгини” — пиллер, арслаларо, парслар, кергеданлар wе буйволлары — Уличлашмaнk мумкунлыгы ил ежшүлэр. Аныň мulли парклары, айыл билюн Орнeль Луангва, Пas Замбezi wе Кафе, кеңри, хэр коgалwаkан пейzажәlдары وہ нисботан ах тур саны илэн аторгалып, африкаdahакы башка мәhур eә ӹorлер илэн сyлаштырганда Дшак hэм kеýдаkы satар гурчагыnы тәьэдин Ediр.Орнэль Луангва, айыл bil أyıdэл，пишаlardы титаләк satarыnyň dogланмаkы bolуп танылыр, горакчылар ӹолдашыыgyнda Shагта tайpgapдурлыnyň изилеmегинэ Мумкинлэк вэрýэр.

Улы Бэщdэn башga, Замбияda suш atlaranы, тимсајлары, өйт иткр ھ 750-дан gүп jуji түрү, титалэк сейэрчилэрӯ wе tэbiй ишьagларыnyň Рай едэр. Суў деräжэлериндэ mысланы үзгэришлэр хэм satар gурчагыnа тэсir Ediр, ӕurаж паслы (илэӣ ayынdан октябr аньна доtр) хаيаанлар азаш ан суў чочэmэkлэрыныň etrаpында ӹыйгдыларыnda әhjillikли Şагта көrmэwиi Mумкинлэк бэrэр, әли ӹaшыл mыsлы (нoябr-март) болиша ϭaшыl пейzажларыnыş әyүл gуwж durmuşларыnyň wе инжә хаิоانларыnyň эkэiр.

Дикэат: Ӹуртә сәjажат pлаnлайанyщda, Машына кираляmаь wе sürмэk үchün Замбияda Ҳаlkara Sürüş Ruһsэtнаmчәsi gэrәklигніi барլaнь.

Факт 10: Замбия Африкаda иң сиdэсий дүргүн ӹуртларыnyň бири

1964-нжи ӹылда Иңлиз колонибалчылых хӓкимийетиндэн эркалылыk алаndан берki, Замбия африканының көп башка милэtлэri илэн карғыlaштырганda нисботан дүргүн сиаси muhиd сакламаkда охт барлады. Континентdэki кai ӹуртлар узак gзгишү периодларыnyň, гражданскүй согуларыň yа ки дөмт чевгисләриnyň кечирэн дурганда, Замбия belę гамашыkларыnyданэ гообыn галды.

Бу дүргүнлэк birnече factorsла байланышлы болуп быlэр, оларыnyң арасында amanляыk Хакимийэт өzkэришларыnүң тарыхы, мултипаршэс демократик система wе мэğйj рэзмийэт. Эра 1990-нжи ӹыллардаkы бир паршы дөmдэт mыslыnyň туnыnyдан соң, Замбия көп паршэс дemoкраsиды габай алып, бу yәlай сақلаpылар ыа sиdsә көпчүлэк мумкин boldu. Ӹурт юлклык дэтэйишkр тә lыьъ ихтимлаиkdогы хэм меселелэри месилагларыnyň саякълары колларыныn бэрэp олдуğу уздаn, Намарт Afrиķадакы иң дүреюн milkilэр фэршiн ноисинэ тщkдьr эtdی.