გლობალური დაყოფა: მარცხენამხრივი და მარჯვენამხრივი მოძრაობის გაგება
დღევანდელი გლობალური გზები გაყოფილია ორ სისტემას შორის:
- მარჯვენამხრივი მოძრაობა (RHT): ავტომობილები მოძრაობენ გზის მარჯვენა მხარეს (გლობალურად დაახლოებით გზების 75%)
- მარცხენამხრივი მოძრაობა (LHT): ავტომობილები მოძრაობენ გზის მარცხენა მხარეს (გლობალურად დაახლოებით გზების 25%)
ეს დაყოფა გავლენას ახდენს არა მხოლოდ იმაზე, თუ გზის რომელ მხარეს ვმოძრაობთ, არამედ ტრანსპორტის დიზაინზეც, სპეციალურად წარმოებული მარჯვენასაჭიანი (RHD) და მარცხენასაჭიანი (LHD) ავტომობილებით თითოეული სისტემისთვის.
მაგრამ როგორ წარმოიშვა ეს დაყოფა? და რატომ არ მოხდა მსოფლიოში ერთი სისტემის სტანდარტიზაცია? პასუხები ადამიანის ფსიქოლოგიაში, ძველ ისტორიასა და თანამედროვე პოლიტიკაშია.
საგზაო სისტემების ფსიქოლოგიური და ისტორიული საწყისები
ჩვენი გაყოფილი საგზაო სისტემების ფესვები ადამიანის ძირითად ფსიქოლოგიას უკავშირდება:
- მარჯვენახელიანობის დომინირება: დაახლოებით ადამიანების 90% მარჯვენახელაა, რამაც გავლენა მოახდინა ადრეულ მოგზაურობის ჩვევებზე
- დაცვის ინსტინქტი: მოგზაურები, რომლებიც დომინანტი მარჯვენა ხელით ატარებდნენ ნივთებს, ბუნებრივად რჩებოდნენ გზის მარჯვენა მხარეს
- სამხედრო ტრადიციები: შეიარაღებული პირები ამჯობინებდნენ იარაღის ხელი (ჩვეულებრივ მარჯვენა) ყოფილიყო უფრო ახლოს პოტენციურ საფრთხეებთან, რაც უპირატესობას ანიჭებდა მარცხენა მხარეს მოძრაობას
ამ კონტრასტულმა ტენდენციებმა შექმნა ადრეული დაყოფა მოძრაობის ნიმუშებში:
- მარცხენამხრივი მოძრაობა განვითარდა რეგიონებში ძლიერი სამხედრო ტრადიციებით (როგორიცაა რომის იმპერია)
- მარჯვენამხრივი მოძრაობა განვითარდა ადგილებში, სადაც მშვიდობიანი მოგზაურობა უფრო გავრცელებული იყო
საგზაო სისტემების ევოლუცია შუასაუკუნეების და კოლონიურ ევროპაში
შუა საუკუნეების პერიოდში, ევროპა იწყებს უფრო ფორმალური საგზაო წესების დადგენას:
- კონტინენტური ევროპის უმეტესი რეგიონები გადავიდა მარჯვენამხრივ მოძრაობაზე
- ინგლისმა შეინარჩუნა მარცხენამხრივი მოძრაობა, რომელიც ფორმალიზებული იყო 1776 წლის “საგზაო აქტით”
- ნაპოლეონმა მნიშვნელოვნად გაავრცელა მარჯვენამხრივი მოძრაობა მის მიერ დაპყრობილ ტერიტორიებზე მე-19 საუკუნის დასაწყისში
ამ ევროპულ დაყოფას გლობალური შედეგები მოჰყვა, როდესაც კოლონიურმა ძალებმა თავიანთი პრეფერირებული სისტემები გაავრცელეს:
- ბრიტანეთის იმპერიამ გაავრცელა მარცხენამხრივი მოძრაობა თავის კოლონიებში, მათ შორის:
- ინდოეთი
- ავსტრალია
- ჰონგ-კონგი
- ბევრი აფრიკული ქვეყანა
- კარიბის ზღვის რეგიონის ნაწილები
- კონტინენტური ევროპის ძალები (საფრანგეთი, ესპანეთი, პორტუგალია და ა.შ.) ძირითადად ავრცელებდნენ მარჯვენამხრივ მოძრაობას თავიანთ კოლონიებში
იაპონიამ მიიღო მარცხენამხრივი მოძრაობა, როდესაც ბრიტანელმა ინჟინრებმა ააშენეს მისი პირველი რკინიგზა, რაც აჩვენებს, თუ როგორ მოახდინა ინფრასტრუქტურის განვითარებამ გავლენა მოძრაობის ნიმუშებზე პირდაპირი კოლონიური კონტროლის მიღმა.

ავტომობილური რევოლუცია და საგზაო სისტემის დიზაინი
ავტომობილის გამოგონებამ შექმნა ახალი საკითხები საგზაო სისტემებისთვის:
საჭის ადრეული ევოლუცია (1890-იანი-1910-იანი)
- პირველ ავტომობილებში გამოიყენებოდა იატაკზე დამონტაჟებული კონტროლის ბერკეტები, მძღოლები კი ძირითადად მარცხენა მხარეს ისხდნენ
- საჭეზე გადასვლამ მოითხოვა მძღოლის ოპტიმალური პოზიციის განსაზღვრა
- თავიდან, მძღოლები ისხდნენ ტროტუარის მხარეს უფრო ადვილი გადმოსვლისთვის
- ჰენრი ფორდის 1908 წლის მოდელ T-მ დაამკვიდრა მარცხენა საჭით მანქანები მარჯვენამხრივი მოძრაობისთვის
კონკურენტული დიზაინის ფილოსოფიები
- მასობრივი ბაზრის ევროპელი მწარმოებლები საბოლოოდ მიჰყვნენ ფორდის მაგალითს
- ლუქს/მაღალსიჩქარიანი ავტომობილების მწარმოებლები თავდაპირველად ინარჩუნებდნენ მარჯვენა მხარეს ჯდომას
- უსაფრთხოების საკითხები წამოიჭრა მძღოლის გადმოსვლის ადგილთან დაკავშირებით (ტროტუარის მხარე თუ სავალი გზის მხარე)
1920-იანი წლებისთვის, უმეტესი ავტომობილები დაპროექტებული იყო მძღოლის ჯდომით შემხვედრი მოძრაობის პირისპირ, რაც სტანდარტული მიდგომა გახდა.
გლობალური გადასვლა მარჯვენამხრივი მოძრაობისკენ (1900-1970-იანი)
მე-20 საუკუნეში მოხდა მნიშვნელოვანი გადასვლა მარჯვენამხრივი მოძრაობისკენ ადრე მარცხენამხრივი მოძრაობის მქონე ქვეყნებში:
- ბელგია (1899)
- პორტუგალია (1928)
- ესპანეთი (1930)
- ავსტრია და ჩეხოსლოვაკია (1938)
შვედეთის ცნობილი “H დღე” გადასვლა (1967)
შვედეთის გადასვლა მარცხენიდან მარჯვენა მოძრაობაზე წარმოადგენს საინტერესო შემთხვევის შესწავლას:
- მიუხედავად იმისა, რომ 1955 წლის რეფერენდუმში შვედების 83% ხმა მისცა მარცხენამხრივი მოძრაობის შენარჩუნებას
- შვედეთის პარლამენტმა დაამტკიცა გადასვლა, რომელიც განხორციელდა 1967 წლის 3 სექტემბერს დილის 5:00 საათზე (ცნობილი როგორც “Dagen H” ან “H დღე”)
- ყველა ავტომობილი უბრალოდ გადავიდა გზის საპირისპირო მხარეს დანიშნულ დროს
- ავარიების რაოდენობა თავდაპირველად მკვეთრად შემცირდა, რადგან მძღოლები უკიდურეს სიფრთხილეს იჩენდნენ
- რამდენიმე თვეში ავარიების დონე დაუბრუნდა ადრინდელ მაჩვენებლებს
ისლანდიამ მიბაძა შვედეთის მაგალითს თავისი “H დღით” 1968 წელს.
მარცხენამხრივი მოძრაობა დღეს: ქვეყნები და გამონაკლისები
თანამედროვე ევროპაში მხოლოდ ოთხი ქვეყანა ინარჩუნებს მარცხენამხრივ მოძრაობას:
- გაერთიანებული სამეფო
- ირლანდია
- მალტა
- კვიპროსი
გლობალურად, დაახლოებით 76 ქვეყანა და ტერიტორია აგრძელებს მარცხენამხრივი მოძრაობის გამოყენებას, მათ შორის:
- იაპონია
- ავსტრალია
- ახალი ზელანდია
- ინდოეთი
- სამხრეთ აფრიკა
- კარიბის ზღვის, აფრიკისა და სამხრეთ-აღმოსავლეთ აზიის ბევრი ქვეყანა
საინტერესო გამონაკლისები და განსაკუთრებული შემთხვევები
დადგენილი საგზაო სისტემების მქონე ქვეყნებშიც კი არსებობს გამონაკლისები:
- ოდესას (უკრაინა) აქვს რამდენიმე ქუჩა მარცხენამხრივი მოძრაობით საცობების მართვისთვის
- სანკტ-პეტერბურგს (რუსეთი) აქვს რამდენიმე მარცხენამხრივი მოძრაობის ქუჩა ისტორიულ ცენტრში
- პარიზს აქვს ერთი მარცხენამხრივი მოძრაობის გამზირი (ავენიუ ჟენერალ ლემონიე)
სასაზღვრო რეგიონებში განსხვავებული სისტემების მქონე ქვეყნებს შორის ხშირად არის სპეციალურად დაპროექტებული გზაჯვარედინები ერთი სისტემიდან მეორეზე უსაფრთხო გადასვლისთვის.
“არასწორი მხარის” ავტომობილების მართვა: რეგულაციები და გამოწვევები
ერთი საგზაო სისტემისთვის შექმნილი ავტომობილების მართვა საპირისპირო სისტემის მქონე ქვეყნებში ქმნის უნიკალურ გამოწვევებს:
რეგისტრაციისა და იმპორტის რეგულაციები
- ავსტრალია: კრძალავს მარცხენასაჭიან ავტომობილებს გარდაქმნის გარეშე
- ახალი ზელანდია: მოითხოვს სპეციალურ ნებართვებს “არასწორი მხარის” ავტომობილებისთვის
- სლოვაკეთი და ლიტვა: სრულად კრძალავენ მარჯვენასაჭიანი ავტომობილების რეგისტრაციას
- რუსეთს აქვს უნიკალური სიტუაცია, სადაც მარჯვენასაჭიანი იაპონური იმპორტი გავრცელებულია აღმოსავლეთ რეგიონებში, მიუხედავად იმისა, რომ ეს მარჯვენამხრივი მოძრაობის ქვეყანაა
პრაქტიკული საკითხები “არასწორი მხარის” მართვისას
საპირისპირო საგზაო სისტემისთვის შექმნილი ავტომობილის მართვას აქვს რამდენიმე უპირატესობა:
- განსხვავებული ავარიული დაცვა: მარჯვენამხრივი მოძრაობის დროს, მარჯვენასაჭიანი ავტომობილი ათავსებს მძღოლს უფრო შორს პირისპირ შეჯახების წერტილებისგან
- ქურდობისგან დაცვა: “არასწორი მხარის” ავტომობილები ნაკლებად მიმზიდველია ქურდებისთვის ზოგიერთ რეგიონში
- ახალი პერსპექტივა: განსხვავებული მძღოლის პოზიცია იძლევა ახალ ხედვას საგზაო პირობებზე
მთავარი ნაკლი არის უსაფრთხო გასწრების გამოწვევა, რაც ჩვეულებრივ მოითხოვს დამატებით სარკეების სისტემებს ან მძღოლის დამხმარე საშუალებებს.

მარცხენა vs. მარჯვენა: საგზაო სისტემების შედარება
ორი სისტემის ობიექტურად შედარებისას:
სტანდარტიზაციის უპირატესობები
- გამარტივებული ავტომობილების წარმოება
- უფრო ადვილი საერთაშორისო მოგზაურობა
- საზღვრის გადაკვეთის სირთულეების შემცირება
ამჟამინდელი გლობალური განაწილება
- მსოფლიოს მოსახლეობის დაახლოებით 66% იყენებს მარჯვენამხრივ მოძრაობას
- გლობალური გზების დაახლოებით 28% იყენებს მარცხენამხრივ მოძრაობას
- ფუნდამენტური განსხვავება უბრალოდ პრაქტიკის სარკისებრი ანარეკლია
პრაქტიკული რჩევები საერთაშორისო მძღოლებისთვის
მოგზაურებისთვის, რომლებიც შეხვდებიან უცხო საგზაო სისტემებს:
- მიიღეთ საერთაშორისო მართვის ნებართვა მოგზაურობამდე
- ივარჯიშეთ მენტალურად მართვის ნიმუშების ვიზუალიზაციით ჩასვლამდე
- გამოიყენეთ შეხსენებები, როგორიცაა შენიშვნა დაფაზე ადგილობრივი მოძრაობის მიმართულების შესახებ
- იყავით განსაკუთრებით ფრთხილი გზაჯვარედინებზე და მოძრაობის დაწყებისას გაჩერების შემდეგ
- განიხილეთ საქირავებელი ავტომობილები, რომლებიც შექმნილია ადგილობრივი პირობებისთვის, ნაცვლად საკუთარი ავტომობილის ჩატანისა
უმეტესი მძღოლები საოცრად სწრაფად ადაპტირდებიან საპირისპირო საგზაო სისტემასთან მოკლე ადაპტაციის პერიოდის შემდეგ. მთავარია დარჩეთ ყურადღებით და აცნობიერებდეთ განსხვავებებს, სანამ ისინი ბუნებრივი არ გახდება.

Published March 14, 2017 • 17m to read