Gabon haqida qisqacha ma’lumotlar:
- Aholi soni: Taxminan 2,5 million kishi.
- Poytaxt: Libreville.
- Rasmiy til: Fransuzcha.
- Boshqa tillar: Turli mahalliy tillar, jumladan Fang, Myene va Nzebi.
- Valyuta: Markaziy Afrika CFA franki (XAF).
- Hukumat: Yagona prezidentlik respublikasi.
- Asosiy din: Xristianlik (asosan Rim katolik va protestant), an’anaviy e’tiqodlar ham amalda.
- Geografiya: Markaziy Afrikada joylashgan, shimoli-g’arbda Ekvatorial Gvineya, shimolda Kamerun, sharq va janubda Kongo Respublikasi, g’arbda Atlantika okeani bilan chegaradosh. Gabon o’zining qirg’oq tekisliklari, yomg’irli o’rmonlari va savannalari bilan mashhur.
Fakt 1: Gabonning poytaxti ozod qilingan qullar tomonidan asos solingan
Gabonning poytaxti Libreville haqiqatan ham XIX asr o’rtalarida ozod qilingan qullar tomonidan asos solingan. 1849-yilda frantsuz harbiy kemasi Elizia qul tashuvchi kemani qo’lga oldi va undan keyin Gabon qirg’oqlari yaqinida asirlarni ozod qildi. Bu ozod qilingan odamlar Komo daryosi bo’yida aholi punktini barpo etdilar va uni Libreville deb nomlashdi, bu fransuzchada “Erkin shahar” degan ma’noni anglatadi va ularning yangi erga kelgan erkinliklarini aks ettiradi.
Librevillning ozod qilingan qullar tomonidan shahar sifatida asos solinishi kattaroq frantsuz mustamlaka harakatining bir qismi bo’lib, Afrikaning g’arbiy qirg’oqlarida poydevor yaratishga intilgan edi, bu ham Atlantika qul savdosiga qarshi kurashish, ham mustamlaka ta’sirini namoyon etish vositasi edi. Shaharning o’sishi XX asrgacha nisbatan sekin edi, u vaqt Gabon frantsuz mustamlaka hukmronligi ostida ma’muriy va siyosiy markaz bo’ldi. Bugungi kunda Libreville Gabonning eng katta shahri va poytaxti bo’lib xizmat qiladi, ramziy va tarixiy ahamiyatga ega.

Fakt 2: Gabon ekvator mamlakati bo’lib, unga mos iqlimga ega
Ekvatorga joylashgan Gabon o’zining ekvatorial geografiyasiga mos keladigan tropik iqlimga ega. Bu iqlim odatda yuqori namlik, issiq harorat va sezilarli yog’ingarchilik bilan tavsiflanadi, ayniqsa oktyabrdan maygacha cho’zilgan yomg’irli mavsumlarda. Harorat odatda yil davomida taxminan 24°C dan 28°C gacha (75°F dan 82°F gacha) oralig’ida bo’ladi, minimal o’zgarish bilan, ammo ichki hududlar va balandroq joylar bir oz sovuqroq sharoitlarni boshdan kechirishi mumkin.
Bu iqlim Gabonning mamlakat maydonining taxminan 85% ini qoplaydigan yam-yashil yomg’irli o’rmonlarini oziqlantiradi va flora va faunaning keng xilma-xilligini qo’llab-quvvatlaydi. Gabonning ekvatorial iqlimi shuningdek uning turli ekotizimlarini qo’llab-quvvatlaydi, qirg’oq mangrov o’rmonlaridan tortib to gorillalar, fillar va boshqa ko’plab turlarning yashash joyi bo’lgan zich, bioturli yomg’irli o’rmonlarigacha, bu Gabonni Afrikadagi eng ekologik boy mamlakatlardan biriga aylantiradi.
Fakt 3: Bioturlilik tufayli Gabonda ekoturizm rivojlangan
Gabonning boy bioturliligi kuchli ekoturizm sektorini rivojlantirishga yordam berdi va mamlakatni tabiat ixlosmandlari uchun ilk darajali yo’nalish sifatida joylashtiirdi. Loango, Ivindo va Pongara kabi milliy bog’lar tashrif buyuruvchilarni fillar, gorillalar va begemotlarni ko’rish imkoniyatlari bilan jalb qiladi, bular Afrikaning bu qismida nisbatan kam uchraydigan va noyobdir. Hukumat bu ekotizimlarni himoya qilish uchun ekoturizm tashabbuslarini targ’ib qildi, nazorat ostida va barqaror amaliyotlar orqali tabiatni saqlash va turizmni birlashtirdi.
Ko’pincha “Afrikaning oxirgi jannat bog’i” deb ataladigan Loango milliy bog’i, ayniqsa yovvoyi tabiatni kuzatish mumkin bo’lgan buzilmagan plyajlari bilan mashhur, jumladan o’rmon fillari, serfing qilayotgan begemotlar va hatto qirg’oq bo’ylab gorbun kitlari. Gabonning ekoturizm modeli mahalliy iqtisodiyotni kuchaytirish bilan birga bu bioturlilikni saqlashga qaratilgan, tabiy muhitni hurmat qiladigan kamta’sirli turizm yondashuvini taklif etadi.

Fakt 4: Gabonda odamlar yuz minglab yillar davomida yashab kelgan
Gabon yuz minglab yillar ortga boradigan uzoq insoniy yashash tarixiga ega. Arxeologik dalillar qadimgi jamoalar bu yerda gullab-yashaganini ko’rsatadi, ular hududning boy tabiiy resurslari va qulay iqlimi tomonidan qo’llab-quvvatlangan. Markaziy Afrikada topilgan eng qadimgi tosh asboblarning ba’zilari Gabonda topilgan, bu bir nechta tarixdan oldingi davrlar davomida doimiy inson mavjudligini ko’rsatadi.
Asboblardan tashqari, Gabon shuningdek qiziqarli petroglitlarni o’z ichiga oladi, ayniqsa Haut-Ogooué mintaqasida. Erta Gabon jamiyatlariga tegishli bo’lgan bu tosh o’ymalari qadimgi xalqlarning madaniy va badiiy ifodalari haqida tushuncha beradi.
Fakt 5: Gabonda gorillalarning katta populyatsiyasi bor
Gabon g’arbiy pasttekislik gorillalarining eng katta populyatsiyalaridan biriga uy bo’lib, ayniqsa o’zining keng milliy bog’lari va himoyalangan hududlarida. Biroq, bu populyatsiya o’tmishda bir nechta Ebola virus epidemiyalaridan jiddiy tahdidlarga duch keldi. Ayniqsa, 1994-yilda va 2000-yillarning boshida yana, Ebola Gabonning o’rmonlari bo’ylab tarqaldi, gorilla populyatsiyalarini vayron qildi va sezilarli foizini o’ldirdi. Tadqiqotlar shuni ko’rsatdiki, bu epidemiyalar nafaqat inson jamoalariga, balki yovvoyi tabiat populyatsiyalariga ham ta’sir qildi, ba’zi hududlarda kasallik tufayli gorilla va shimpanze sonining deyarli yarmi kamayganiga guvoh bo’ldi.
O’shandan beri tabiatni saqlash sa’y-harakatlari kuchaydi, gorilla sog’lig’ini kuzatish, yovvoyi tabiat uchun Ebola vaksinasi tadqiqotlarini o’rnatish va Gabon milliy bog’larida himoya choralarini amalga oshirishga e’tibor qaratildi.

Fakt 6: Gabonda teri toshbaqa toshbaqalari yashaydi
Gabonning qirg’oq chizig’i dunyodagi eng katta dengiz toshbaqalari bo’lgan teri toshbaqa toshbaqalari uchun asosiy uya qurish joyi hisoblanadi. Har yili minglab teri toshbaqalar tuxum qo’yish uchun Gabon plyajlariga, ayniqsa Pongara va Mayumba milliy bog’lari kabi himoyalangan hududlarga keladi. Gabon plyajlari bu yo’qolib ketish xavfi ostidagi tur uchun muhim Atlantika uya qurish hududining bir qismi bo’lib, so’nggi so’rovlar mamlakat dunyo miqyosida eng katta teri toshbaqa uya quruvchi populyatsiyalaridan biriga ega ekanini ko’rsatadi. Bu toshbaqalar yashash joyini yo’qotish, baliq ovlash to’rlari va iqlim o’zgarishidan tahdidlarga duch kelmoqda, ammo Gabon dengiz tabiatni saqlash siyosatlarini amalga oshirish va dengiz bog’lari tarmog’ini yaratish orqali ularni himoya qilish uchun sezilarli qadamlar qo’ydi.
Fakt 7: Gabonda ko’plab g’orlar bor, ularning ba’zilari hali hech kim tomonidan o’rganilmagan
Gabon o’zining boy geologik xilma-xilligi bilan mashhur bo’lib, unda ko’plab g’orlar mavjud, ularning ko’pchiligi hali ham o’rganilmagan. Mamlakatning ohaktosh tuzilmalari bilan tavsiflangan noyob relyefi keng g’or tizimlari rivojlanishi uchun ideal sharoitlarni yaratadi. Masalan, Lékabi g’orlari va Mayumba milliy bog’idagi g’orlar o’zlarining murakkab tuzilmalari bilan qayd etilgan, ammo bu hududlarni batafsil o’rganish cheklangan edi.
So’nggi geologik tadqiqotlar Gabonning yam-yashil yomg’irli o’rmonlari ichida yashiringan yana ko’plab g’orlar borligini ko’rsatdi, ularning ba’zilari muhim arxeologik va paleontologik topilmalarni o’z ichiga olishi mumkin. Bu o’rganilmagan g’orlar Gabonning tabiiy tarixi haqida tushunchalar berishiishi va potentsial ravishda kashf etilmagan turlarni joylashtirishi mumkin. Biologik va geologik tadqiqotlarning kombinatsiyasi olimlar va sarguzashtchilar uchun noyob imkoniyat yaratadi.

Fakt 8: Gabonda boy xalq an’analari mavjud
Og’zaki hikoya qilish Gabon madaniyatining muhim jihati bo’lib, tarix, axloqiy saboqlar va folklor bir avloddan ikkinchisiga o’tkazish vositasi sifatida xizmat qiladi. Oqsoqollar ko’pincha bolalar va jamoat a’zolarini yig’ib, o’z jamiyatining qadriyatlari va e’tiqodlarini o’z ichiga olgan ertaklarni baham ko’rishadi, madaniy o’ziga xoslikni mustahkamlaydi.
Rang berish va niqob yasash ham Gabonning badiiy ifodasining ajralmas qismidir. Niqoblar ko’pincha turli marosimlar, jumladan raqslar va marosimlar uchun yaratiladi va ular chuqur ruhiy ahamiyatga ega. Bu niqoblarda ishlatiladigan murakkab dizaynlar va yorqin ranglar nafaqat estetik jihatdan yoqimli, balki madaniy e’tiqodlar va ijtimoiy maqom bilan bog’liq ma’nolarni ham anglatadi.
Fakt 9: Gabonda yosh aholi ko’p
Gabon sezilarli darajada yosh aholiga ega bo’lib, o’rtacha yoshi taxminan 20 yosh atrofida bo’lib, bu jonli demografik tendentsiyani ko’rsatadi. Mamlakat fuqarolarga 21 yoshdan boshlab ovoz berish huquqini beradi. Gabon shuningdek inson rivojlanishida muvaffaqiyatlarga erishdi, Inson rivojlanish indeksi (HDI) reytingida Afrikadagi ilg’or mamlakatlar qatoriga kiradi, ammo sog’liqni saqlash, ta’lim va iqtisodiy tenglikda muammolar saqlanib qolmoqda.
Ta’lim jihatidan, Gabon kirish va sifatni yaxshilash ustida ishlaydi, ayniqsa qishloq hududlarida, bu yosh aholining salohiyatidan foydalanish uchun muhimdir. Iqtisodiy o’sish neft daromadlari hisobiga amalga oshirildi, ammo iqtisodiyotni diversifikatsiya qilish va turizm va qishloq xo’jaligi kabi sohalarga sarmoya kiritish sa’y-harakatlari mavjud.

Fakt 10: Gabon hududining taxminan 80% i o’rmon
Gabon yer maydonining taxminan 80% i zich tropik o’rmonlar bilan qoplangan bo’lib, uni Afrikadagi eng ko’p o’rmonli mamlakatlardan biri qiladi. Bu keng o’rmon qoplami mamlakatning bioturliligida muhim rol o’ynaydi, gorillalar, fillar va ko’plab qush turlar uchun yashash joyi sifatida xizmat qiladi. Gabonning o’rmonlari shuningdek ularning uglerod saqlash qobiliyati uchun ham muhim bo’lib, iqlim o’zgarishiga qarshi global sa’y-harakatlarga hissa qo’shadi.
Gabon hukumati bu o’rmonlarning ahamiyatini tan oldi va turli tabiatni saqlash sa’y-harakatlarini boshladi. Mamlakat Loango va Ivindo kabi bir nechta milliy bog’larga uy bo’lib, ular ekoturizmni targ’ib qilish bilan birga o’zlarining boy ekotizimlarini himoya qilish uchun mo’ljallangan.

Published October 26, 2024 • 11m to read