10 Fatti Interessanti dwar il-Messiku

Fatti mgħaġġla dwar il-Messiku:

• Popolazzjoni: Madwar 128 miljun ruħ.
• Kapitali: il-Belt tal-Messiku.
• Lingwa Uffiċjali: Spanjol.
• Munita: Peso Messikan (MXN).
• Gvern: Repubblika kostituzzjonali presidenzjali federali.
• Reliġjon Prinċipali: Kattoliċiżmu Ruman, b’preżenza sinifikanti ta’ Protestantiżmu.
• Ġeografija: Jinsab fl-Amerika ta’ Fuq, iħares mal-Istati Uniti fit-tramuntana, il-Gwatemala u l-Beliże fil-xlokk, u l-Oċean Paċifiku fil-punent, il-Golf tal-Messiku fil-lvant, u l-Baħar Karibew fil-xlokk.

Fatt 1: Il-Messiku għandu 38 sit ta’ Wirt Dinji tal-UNESCO

Is-siti ta’ Wirt Dinji tal-UNESCO tal-Messiku jinkludu firxa diversa ta’ proprjetajiet kulturali, naturali u mħallta li juru l-istorja għanja tal-pajjiż, il-bijodiversità, u l-wirt kulturali. Dawn is-siti jinkludu kumpless arkeologiċi, bliet storiċi, riżervi naturali, riżervi tal-bijosfera, u pajsaġġi kulturali, li jirriflettu d-diversità kulturali u naturali tal-Messiku.

Xi wħud mis-siti notevoli ta’ Wirt Dinji tal-UNESCO fil-Messiku jinkludu ċ-Ċentru Storiku tal-Belt tal-Messiku u Xochimilco, il-belt antika ta’ Teotihuacan, iċ-ċentru storiku tal-Belt ta’ Oaxaca, il-belt pre-Ispanika ta’ Chichen Itza, iċ-ċentru storiku ta’ Puebla, il-belt antika ta’ Palenque, u r-riżerva tal-bijosfera ta’ Sian Ka’an, fost oħrajn.

Fatt 2: Il-Belt tal-Messiku hija l-akbar belt Ispanika fid-dinja

Il-Belt tal-Messiku, magħrufa wkoll bħala Ciudad de México, hija l-kapitali u l-akbar belt tal-Messiku. B’popolazzjoni ta’ aktar minn 21 miljun ruħ fiż-żona metropolitana, il-Belt tal-Messiku hija l-aktar belt popolata fil-Messiku u l-akbar belt li titkellem bil-Spanjol fid-dinja.

Bħala ċ-ċentru politiku, kulturali u ekonomiku tal-Messiku, il-Belt tal-Messiku tiflaħar b’istorja għanja li tmur lura għaċ-ċiviltà Azteka, kif ukoll xena kulturali vibranti, kċina diversa, u postijiet ikoniċi bħaċ-ċentru storiku tal-belt, il-Park Chapultepec, u l-Palazz Nazzjonali.

Fatt 3: Il-Messiku għandu numru kbir ta’ vulkani

Il-Messiku jinsab tul iċ-Ċirku tan-Nar tal-Paċifiku, reġjun magħruf għall-attività vulkanika għolja tiegħu minħabba movimenti tal-pjanċi tektoniku. Bħala riżultat, il-Messiku għandu firxa diversa ta’ vulkani, minn attivi għal dormanti, imxerrda madwar il-pajjiż.

Xi wħud mill-aktar vulkani notevoli fil-Messiku jinkludu:

1. Popocatépetl: Jinsab ħdejn il-Belt tal-Messiku, Popocatépetl huwa wieħed mill-aktar vulkani attivi fil-Messiku u jiġi mmonitorjat spiss minħabba l-perikli potenzjali tiegħu.
2. Citlaltépetl (Pico de Orizaba): L-ogħla għoli fil-Messiku, Citlaltépetl huwa stratovulkan estint li jinsab fil-parti tal-lvant tal-pajjiż.
3. Paricutín: Paricutín huwa vulkan kon ta’ skurija famuż li ħareġ f’għalqa tal-qamħirrun fi Michoacán fl-1943, li jagħmilhom wieħed mill-iżgħar vulkani fid-dinja.
4. Colima: Magħruf ukoll bħala Volcán de Fuego, Colima huwa wieħed mill-aktar vulkani attivi fil-Messiku u jinsab fil-parti tal-punent tal-pajjiż.
5. Nevado de Toluca: Nevado de Toluca huwa stratovulkan dormenti li jinsab fl-Istat tal-Messiku, u l-crater tiegħu fih żewġ laguni tal-crater.

Fatt 4: Il-kċina Messikana hija rikonoxxuta bħala wirt dinji

Il-kċina Messikana hija ċċelebrata madwar id-dinja għad-diversità, l-iswieq, u s-sinifikat kulturali tagħha. Hija kkaratterizzata minn taħlit għani ta’ ingredjenti Mesoamerikani indiġeni, bħall-qamħirrun, il-fażola, il-felfel ħarr, u t-tadam, magħquda ma’ influwenzi kolonjali Spanjoli u tradizzjonijiet kulinari minn kulturi oħra.

L-UNESCO rrkonoxxa l-kċina Messikana bħala wirt kulturali intanġibbli għar-rwol tagħha fil-promozzjoni tal-kożjoni soċjali, it-tisħiħ tar-rabtiet tal-familja, u l-iżvilupp tal-identità tal-komunità. Il-prattiki tradizzjonali, l-għarfien, u r-rituali assoċjati mal-kċina Messikana, inkluż il-biedja, it-tekniki tat-tisjir, u l-drawwiet tal-ikel komunitarji, jikkontribwixxu għas-sinifikat kulturali u r-reżiljenza tagħha matul il-ġenerazzjonijiet.

Fatt 5: L-akbar piramida antika tinsab fil-Messiku

Il-Piramida l-Kbira ta’ Cholula, magħrufa wkoll bħala Tlachihualtepetl (li tfisser “muntanja magħmula mill-bniedem”), hija struttura Mesoamerikana kbira mibnija mill-popli indiġeni tar-reġjun, prinċipalment l-Azteks u wara t-Tolteċi. Huwa stmat li nbniet matul diversi sekli, li bdiet madwar it-3 seklu Q.K. u kkompliet sat-9 seklu W.K.

Filwaqt li l-Piramida l-Kbira ta’ Cholula mhix għolja daqs il-Piramida l-Kbira ta’ Giza fl-Eġittu, għandha d-distinzjoni li tkun l-akbar piramida f’termini ta’ volum. Il-piramida tkejjel madwar 450 metru (1,480 pied) fuq kull naħa tal-bażi tagħha u togħla sa għoli ta’ madwar 66 metru (217 pied).

Nota: Jekk tippjana żżur postijiet popolari fil-Messiku waħdek, iċċekkja hawnhekk, jista’ jkollok bżonn Liċenzja Internazzjonali tas-Sewqan biex tikri u ssuq karozza.

Fatt 6: L-asterojde li qatel id-dinosawri laqat l-art fil-Messiku

Il-crater tal-impatt ta’ Chicxulub inħoloq madwar 66 miljun sena ilu meta asterojde kbir, stmat li kien madwar 10 kilometri (6 mili) fid-dijametru, laqat l-Art. L-impatt ħareġ ammont enormi ta’ enerġija, li wassal għal konsegwenzi katastrofiċi, inkluż niriet estiżi madwar id-dinja, tsunami, u bidla fil-klima globali.

L-impatt ta’ Chicxulub huwa meqjus b’mod wiesa’ bħala waħda mill-kawżi primarji tal-avveniment ta’ estinzjoni Cretaceous-Paleogene (K-Pg), li rriżulta fl-estinzjoni ta’ madwar 75% tal-ispeċijiet ta’ pjanti u annimali fid-Dinja, inkluż dinosawri mhux għasafar.

Filwaqt li l-post eżatt tal-crater tal-impatt ġie skopert fis-sebgħinijiet, ma kienx sa d-disgħinijiet li x-xjentisti kkonkermaw ir-rabta tiegħu mal-avveniment ta’ estinzjoni tal-massa. Illum, il-crater tal-impatt ta’ Chicxulub huwa wieħed mill-aħjar strutturi ta’ impatt ippreżervati u studjati fid-Dinja, li jipprovdi għarfien siewi dwar l-istorja tal-pjaneta tagħna u l-proċessi li ffurmawha matul miljuni ta’ snin.

Fatt 7: Il-Messiku huwa ġenna tas-surfers

B’aktar minn 9,000 kilometru (5,600 mil) ta’ kosta li tħares mal-Oċean Paċifiku, il-Golf tal-Messiku, u l-Baħar Karibew, il-Messiku jiflaħar b’firxa diversa ta’ surf breaks adattati għal surfers ta’ livelli u preferenzi differenti ta’ ħiliet.

Fuq il-Kosta tal-Paċifiku, destinazzjonijiet bħal Puerto Escondido f’Oaxaca, Sayulita fi Nayarit, u Ensenada fi Baja California huma magħrufa għall-mewġ konsistenti tagħhom, l-ilma sħun, u l-kultura vibranti tas-surf. Puerto Escondido huwa partikolarment famuż għall-beach break qawwi tiegħu magħruf bħala Zicatela, li jiġbed surfers esperti minn madwar id-dinja biex jirkbu l-barili kbar tiegħu.

Fi Baja California, il-Peniżola ta’ Baja toffri bosta surf breaks tul il-kosta iraspiga tagħha, b’postijiet ikoniċi bħal Scorpion Bay, Todos Santos, u Punta San Carlos li jipprovdu mewġ eċċellenti kemm għal beginners kif ukoll għal surfers espertim.

Fuq in-naħa tal-Karibew, destinazzjonijiet bħal Tulum u Playa del Carmen fir-Riviera Maya joffru bajjiet pittoreski u reef breaks ideali għas-surfing, speċjalment matul ix-xhur tax-xitwa meta swells mit-tramuntana jipproduċu mewġ konsistenti.

Fatt 8: L-eqdem università fl-Amerika ta’ Fuq tinsab fil-Messiku

UNAM ġiet imsejsa fil-21 ta’ Settembru, 1551, li tagħmilha waħda mill-eqdem universitajiet fl-Amerkas u taqbeż ħafna universitajiet prominenti oħra fl-Amerika ta’ Fuq, inkluż Harvard University (imsejsa fl-1636) u l-College of William & Mary (imsejsa fl-1693).

Illum, UNAM hija waħda mill-akbar universitajiet fid-dinja skont l-enrollment, b’kampuses madwar il-Messiku u firxa diversa ta’ programmi akkademiċi li jkopru l-arti, ix-xjenza, l-umanità, l-inġinerija, u aktar.

Fatt 9: Tista’ tara t-toroq mgħawġa fil-Belt tal-Messiku

Il-Belt tal-Messiku oriġinarjament inbniet fuq is-sit tal-kapitali antika Azteka ta’ Tenochtitlan, li ġiet imsejsa fuq gżira fil-Lag Texcoco. Meta l-conquistadors Spanjoli waslu fil-bidu tas-16-il seklu, naddfu l-lag u bnew il-belt kolonjali fuq l-eqreb tagħha. It-tqassim irregolari tal-belt antika, bit-toroq miftulin u l-blokkok ta’ forma irregolari, influwenza d-disinn urban tal-Belt tal-Messiku moderna.

Barra minn hekk, l-espansjoni u l-iżvilupp rapidu tal-Belt tal-Messiku matul is-sekli wasslu għall-kostruzzjoni ta’ toroq u avvenuti li jsegwu l-kontorni tal-art, li jirriżultaw f’xi toroq b’mgħawġa, speċjalment f’żoni muntanjużi jew fejn it-terren huwa mhux uniformi. Madankollu, huwa essenzjali li wieħed jinnota li l-preżenza ta’ toroq mgħawġa fil-Belt tal-Messiku mhux attribwibbli biss għat-topografija tal-belt iżda hija wkoll influwenzata minn fatturi storiċi, kulturali u ta’ ppjanar urban.

Fatt 10: Il-Messiku huwa dar ta’ għexieren ta’ popli indiġeni bil-lingwi tagħhom stess

Skont l-Istitut Nazzjonali tal-Lingwi Indiġeni tal-Messiku (INALI), attwalment hemm 68 lingwa indiġena rikonoxxuta li jitkellmu fil-Messiku, li jappartjenu għal familji lingwistiċi differenti bħall-familji Oto-Manguean, Mayan, Mixe-Zoquean, u Uto-Aztecan, fost oħrajn. Xi wħud mill-aktar lingwi indiġeni mitkellma fil-Messiku jinkludu Nahuatl, Maya, Zapotec, Mixtec, u Otomi.