10 Fatti Interessanti dwar il-Bolivja

Fatti malajr dwar il-Bolivja:

• Popolazzjoni: Madwar 12.2 miljun ruħ.
• Kapitali: Sucre (kostituzzjonali), La Paz (sièd tal-gvern).
• Lingwa Uffiċjali: Spanjol, Quechua, Aymara, u lingwi indiġeni oħra.
• Munita: Boliviano Bolivjan (BOB).
• Gvern: Repubblika presidenzjali unitarja.
• Reliġjon Ewlenija: Kattoliċiżmu Ruman.
• Ġeografija: Mqiegħda fil-baħar fil-ċentru tal-Amerika t’Isfel, il-Bolivja għandha terrejn divers, inkluż il-Muntanji Andes, il-Foresta tal-Amazon, u d-Deżert Atacama, u tkopri żona ta’ madwar 1.1 miljun kilometru kwadru.

Fatt 1: Il-Bolivja hija pajjiż b’mega-diversità tan-natura

Il-Bolivja hija magħrufa għall-mega-diversità tagħha tan-natura, b’firxa wiesgħa ta’ ekosistemi, klimi, u bijodiversità. Tidgħi fil-qalba tal-Amerika t’Isfel, il-Bolivja hija kkaratterizzata mill-pajsaġġi diversi tagħha, inkluż il-Muntanji Andes, il-foresta tal-Amazon, ir-reġjun Chaco, u l-plateau ta’ altitudni għolja magħruf bħala l-Altiplano.

Il-ġeografija diversa tal-Bolivja tikkontribwixxi għall-bijodiversità notevoli tagħha, bil-pajjiż li jkun dar għal stmat ta’ 20,000 speċi ta’ pjanti, 1,400 speċi ta’ għasafar, 300 speċi ta’ mammiferi, u għadd bla tarf ta’ forom oħra ta’ flora u fawna. Il-firxa vasta ta’ ekosistemi tal-pajjiż tappoġġa ġid ta’ fawna selvaġġa, inkluż speċijiet ikoniċi bħall-ġaguari, l-orsijiet b’nuċċalijiet, il-konduri Andini, u d-delfini roża tal-fjumijiet.

Fatt 2: Delfini roża jistgħu jidhru fil-Bolivja

Dawn id-delfini uniċi tal-ilma ħelu huma nattivi tal-Baċin tal-Amazon, inkluż il-fjumijiet tal-Bolivja, bħall-fjumijiet Mamoré, Beni, u Iténez.

Simili għall-parijiet tagħhom f’pajjiżi Amazoniċi oħra, id-delfini roża fil-Bolivja juru kulur roża distintiv, speċjalment meta jkunu żgħażagħ. Filwaqt li l-kulur tagħhom jintemm hekk kif jikbru, dawn id-delfini jibqgħu faċilment rikonoxxibbli mill-għonq imtawla tagħhom u l-għenieq flessibbli.

Li tiltaqa’ ma’ delfini roża fl-ambjent naturali tagħhom hija esperjenza li tinftakar għall-viżitaturi tar-reġjun tal-Amazon tal-Bolivja. Il-vjaġġaturi għandhom l-opportunità li josservaw dawn il-ħlejjaq affaxxinanti hekk kif jinnavigaw il-mogħdijiet tal-ilma u jesploraw il-bijodiversità għonja tal-foresta tal-Bolivja.

Fatt 3: Il-Bolivja għandha l-akbar pjanuri tal-melħ fid-dinja

Il-Bolivja hija dar għas-Salar de Uyuni, l-akbar pjanuri tal-melħ fid-dinja. Jinsab fil-parti tal-Lbiċ tal-pajjiż, ħdejn il-belt ta’ Uyuni, is-Salar de Uyuni jkopri żona espansiva ta’ aktar minn 10,000 kilometru kwadru (madwar 3,900 mil kwadru).

Dan il-pjanar vast tal-melħ ġie fformat mit-trasformazzjoni ta’ laguni preistoriċi f’depożiti tal-melħ, li rriżultat f’espansjoni stunning ta’ qoxra tal-melħ abjad u kristallina li timdied sal-orizzont. Matul l-istaġun tax-xita, saff rqiq ta’ ilma jkopri l-pjanar tal-melħ, li joħloq effett ta’ mera li jħajjar li jirrifletti s-sema minn fuq u joħloq illużjonijiet ottiċi li tieħu n-nifs.

Is-Salar de Uyuni mhux biss għaġeb naturali iżda wkoll attrazzjoni turistika ewlenija fil-Bolivja, li jiġbed viżitaturi minn madwar id-dinja li jiġu biex jimmeraviljaw il-pajsaġġi ta’ dinja oħra tiegħu, il-formazzjonijiet ġeoloġiċi uniċi, u l-fawna selvaġġa vibranti.

Fatt 4: L-aktar triq perikoluża fid-dinja kienet fil-Bolivja

It-Triq Yungas, magħrufa wkoll bħala “Triq il-Mewt” jew “Camino de la Muerte,” kienet meqjusa ġeneralment bħala waħda mill-aktar toroq perikolużi fid-dinja. Din it-triq tal-muntanja perikolża kienet timtedd minn La Paz, il-belt kapitali tal-Bolivja, sal-belt ta’ Coroico fir-reġjun Yungas.

It-Triq Yungas kisbet ir-reputazzjoni famuża tagħha minħabba l-wisa’ dejqa tagħha, il-ġruf stepp, in-nuqqas ta’ barrieri ta’ protezzjoni, u l-kondizzjonijiet tal-klima mhux prevedibbli. Maqtugħa fil-ġenb tal-Muntanji Andes, it-triq kellha waqgħat vertikali ta’ sa 600 metru (kważi 2,000 piedi), b’bosta liveċċ strett u kantunieri għomja mal-mogħdi tagħha.

Minkejja l-kondizzjonijiet perikolużi tagħha, it-Triq Yungas kienet arterja tat-trasport vitali għall-komunitajiet lokali u rottu popolari għal vjaġġaturi avventurużi li jfittxu esperjenzi mimlijin adrenalin. Madankollu, il-perikli tagħha wasslu wkoll għal numru ta’ inċidenti u vittmi, partikolarment fost iċ-ċiklisti u s-sewwieqa.

Nota: Qed tippjana li żżur il-pajjiż? Iċċekkja jekk għandekx bżonn Liċenzja Internazzjonali tas-Sewqan fil-Bolivja biex issuq.

Fatt 5: Waħda mill-aktar bliet għoljin fid-dinja tinsab fil-Bolivja

Potosí, belt li tinsab fil-Bolivja, hija waħda mill-aktar bliet b’altitudni għolja fid-dinja. Tinsab fil-Muntanji Andes f’elevazzjoni ta’ madwar 4,090 metru (13,420 piedi) ‘il fuq mil-livell tal-baħar, Potosí hija magħrufa għall-wirt storiku u kulturali sinifikanti tagħha.

Imwaqqfa fis-seklu 16 wara l-iskoperta ta’ depożiti tal-fidda fil-muntanja Cerro Rico (Għoljiet Sinjuri), Potosí saret waħda mill-aktar bliet sinjuri u popolati fl-Amerika matul il-perjodu kolonjali Spanjol. Is-sinjurija u l-importanza tal-belt ġew derivati mill-mini tas-sinjur ta’ fidda tagħha, li ġew sfruttati mill-Imperu Spanjol biex jiffinanzjaw l-isforzi imperjali tiegħu.

Illum, iċ-ċentru storiku ta’ Potosí, bl-arkitettura kolonjali u l-knejjes Barokki tiegħu, huwa Sit tal-Wirt Dinji tal-UNESCO deżinjat. Minkejja l-altitudni għolja u l-klima qassija tagħha, Potosí tkompli tkun abitata u tibqa’ ċentru kulturali u ekonomiku importanti fil-Bolivja.

Fatt 6: Il-Bolivja għandha numru rekord ta’ lingwi uffiċjali

Il-Bolivja hija magħrufa għad-diversità kulturali tagħha u hija rikonoxxuta li għandha wieħed mill-ogħla numri ta’ lingwi uffiċjali fid-dinja. Il-kostituzzjoni tal-pajjiż tirrikonoxxi aktar minn 30 lingwa indiġena, flimkien mal-Ispanjol, bħala lingwi uffiċjali.

Fost l-aktar lingwi indiġeni mitkelma fil-Bolivja hemm il-Quechua, l-Aymara, il-Guarani, u diversi varjanti tal-lingwi Amazoniċi mitkelma mill-popli indiġeni fir-reġjuni tal-artijiet baxxi. Dawn il-lingwi indiġeni għandhom sinifikat storiku u kulturali fond u huma mitkelma minn gruppi etniċi varji madwar il-pajjiż.

Ir-rikonoxximent ta’ lingwi uffiċjali multipli fil-Bolivja jirrifletti l-impenn tal-pajjiż li jippreserva l-wirt lingwistiku u kulturali għoni tiegħu u jippromwovi d-diversità lingwistika. Huwa wkoll jenfasizza l-importanza ta’ governanza inklużiva u rispett għad-drittijiet indiġeni fil-Bolivja.

Fatt 7: Il-Bolivja għandha 7 siti tal-Wirt Dinji tal-UNESCO

Il-Bolivja hija dar għal total ta’ seba’ siti tal-Wirt Dinji tal-UNESCO, kull wieħed rikonoxxut għas-sinifikat kulturali u naturali eċċezzjonali tiegħu. Dawn is-siti jinkludu:

1. Belt ta’ Potosí: Imwaqqfa fis-seklu 16, Potosí hija magħrufa għall-wirt kolonjali għoni tagħha u l-mini storiċi tal-fidda, partikolarment iċ-Cerro Rico (Għoljiet Sinjuri), li darba kien wieħed mill-akbar sorsi tal-fidda fid-dinja.
2. Missjonijiet Ġeżwiti taċ-Chiquitos: Jinsabu fil-Lvant tal-Bolivja, din is-serje ta’ sitt ibliet tal-missjoni Ġeżwita tmur lura għas-sekli 17 u 18 u turi taħlita unika ta’ arkitettura Barokka Ewropea u artiġjanat indiġen Guarani.
3. Tiwanaku: Jinsab ħdejn il-Lag Titicaca, Tiwanaku huwa sit arkeoloġiku antik li darba kien iċ-ċentru ta’ ċivilizzazzjoni qabel Columbian qawwija. Fih monumenti tal-ġebel impressjonanti u tempji li jirriflettu l-kisbiet arkitettoniċi tal-kultura Tiwanaku.
4. Fuerte de Samaipata: Dan is-sit arkeoloġiku fiċ-ċentru tal-Bolivja fih skultura massiva ta’ ġebla ramlija u fdalijiet ta’ ċentru ċerimonjali antik, maħsub li nbniet mill-popli Chané qabel Columbian.
5. Park Nazzjonali Noel Kempff Mercado: Jinsab fil-Baċin tal-Amazon, dan il-park nazzjonali espansiv huwa magħruf għall-foresti tal-xita prittni tiegħu, il-fawna selvaġġa diversa, u l-pajsaġġi sbieħ, inkluż kaskati, fjumijiet, u formazzjonijiet ġeoloġiċi uniċi.
6. Belt Storika ta’ Sucre: Bħala l-kapitali kostituzzjonali tal-Bolivja, Sucre għandha ġid ta’ arkitettura kolonjali, inkluż knejjes, kunventi, u palazzi preservati sew, li tissitqel rikonoxximent bħala sit tal-Wirt Dinji tal-UNESCO.
7. Qhapaq Ñan: Din in-netwerk estensiva ta’ toroq antiki, magħrufa wkoll bħala s-Sistema tat-Toroq Inca, tinfirex fuq diversi pajjiżi Andini, inkluż il-Bolivja. Qhapaq Ñan kellha rwol kruċjali fil-konnessjoni tal-Imperu Inca u l-faċilitazzjoni tal-kummerċ, komunikazzjoni, u skambju kulturali.

Fatt 8: L-isem tal-pajjiż jieħu ismu minn Simon Bolivar

Il-Bolivja hija msemmija wara Simón Bolívar, mexxej militari u politiku prominenti Venezuelan li kellu rwol ewlieni fil-ġlieda tal-Amerika Latina għall-indipendenza mir-regola kolonjali Spanjola fil-bidu tas-seklu 19.

Bolívar huwa ħafna drabi imsejjaħ il-“Ħelsien” għar-rwol strumentali tiegħu fil-mexxu tal-movimenti tal-indipendenza madwar diversi pajjiżi tal-Amerika t’Isfel, inkluż il-Venezuela, il-Kolombja, l-Ekwador, il-Perù, u l-Bolivja. Huwa wera viżjoni ta’ Amerika t’Isfel maqgħuda, ħielsa mill-kontroll Spanjol, u ġġieled bla waqfien biex jilħaq dan il-għan.

Fl-1825, wara l-ħelsien tal-Bolivja mir-regola Spanjola, il-mexxejja tal-pajjiż għażlu li jonoraw lil Bolívar billi jsemmew in-nazzjon ġdid indipendenti tagħhom warajh. Il-Bolivja saret wieħed mill-ewwel pajjiżi fl-Amerika t’Isfel li ħadet l-isem tal-mexxej rivoluzzjonarju, li jissimbolizza l-impenn tagħha għall-ideali ta’ libertà, indipendenza, u unità li Bolívar sostna.

Fatt 9: Shamans u swieq tas-soħor għadhom rilevanti għall-Bolivjani

Shamans u swieq tas-soħor, magħrufa lokalment bħala “mercados de brujería” jew “mercados de hechicería,” ikomplu għandhom sinifikat kulturali u spiritwali għal ħafna Bolivjani. Dawn is-swieq, li jinstab fi bliet bħal La Paz u El Alto, joffru firxa ta’ rimedji tradizzjonali, oġġetti maġiċi, u servizzi spiritwali li għandhom għeruq fondi fit-twemmin u prattiki indiġeni Andini.

Shamans, jew “yatiris” fil-lingwa Aymara, għandhom rwol importanti fis-soċjetà Bolivjana bħala mexxejja spiritwali u fejqana. Huma maħsuba li għandhom setgħat speċjali u għarfien ta’ ritwali tradizzjonali, mediċina tal-ħxejjex, u ċerimonji li jintużaw biex jindirizzaw diversi mlestijiet fiżiċi, emozzjonali, u spiritwali. Ħafna Bolivjani jikkunsultaw shamans għal gwida, protezzjoni, u fejqan, partikolarment f’komunitajiet rurali u indiġeni fejn it-twemmin tradizzjonali jibqa’ qawwi.

Swieq tas-soħor, min-naħa l-oħra, huma magħrufa li jbigħu firxa wiesgħa ta’ oġġetti użati f’ritwali u ċerimonji Andini, inkluż ħxejjex, potions, talismani, amulets, u partijiet tal-annimali. Dawn is-swieq huma frekwentati minn nies lokali li jfittxu rimedji spiritwali, amulets għal xorti tajba jew protezzjoni, jew ingredjenti għal ritwali tradizzjonali bħal “limpias” (tindif spiritwali) jew offerti lill-Pachamama (Omm id-Dinja).

Fatt 10: Il-Bolivja hija l-aktar pajjiż iżolat fl-Amerika

Dan l-istatus mingħajr kosta fil-baħar irriżulta mill-Gwerra tal-Paċifiku, kunflitt miġġieled bejn il-Bolivja u ċ-Ċili mill-1879 sal-1884.

Matul il-gwerra, il-Bolivja tilfet aċċess għall-Oċean Paċifiku, flimkien mat-territorju kostali tagħha magħruf bħala d-Dipartiment Litoral, li kien jinkludi l-port tal-belt ta’ Antofagasta. Bħala riżultat, il-Bolivja saret kompletament mingħajr kosta fil-baħar, bil-fruntieri tagħha mdawra mill-Brażil, il-Paragwaj, l-Arġentina, iċ-Ċili, u l-Perù.

It-telf tal-kosta tagħha kellu implikazzjonijiet ekonomiċi u ġeopolitiċi sinifikanti għall-Bolivja, peress li l-aċċess għall-baħar huwa kruċjali għall-kummerċ internazzjonali, negozju, u trasport. Minkejja l-isforzi biex jinnegozjaw ma’ pajjiżi ġirien għal aċċess għal territorji kostali jew rotot marittimi, il-Bolivja tibqa’ mingħajr kosta fil-baħar sal-lum.