Fatti veloċi dwar iċ-Ċad:
- Popolazzjoni: Madwar 20.5 miljun ruħ.
- Kapitali: N’Djamena.
- Lingwi Uffiċjali: Franċiż u Għarbi.
- Lingwi Oħra: Aktar minn 120 lingwa indiġena, inklużi Għarbi Ċadjani, Sara, u Kanembu.
- Munita: Franc CFA tal-Afrika Ċentrali (XAF).
- Gvern: Repubblika presidenzjali unitarja.
- Reliġjon Prinċipali: Islam fit-tramuntana u Kristjaneżmu fin-nofsinhar, bi reliġjonijiet Afrikani tradizzjonali wkoll ippratikati.
- Ġeografija: Pajjiż mingħajr xtut fl-Afrika ċentrali-tramuntana, imsieħeb mal-Libja fit-tramuntana, is-Sudan fil-lvant, ir-Repubblika tal-Afrika Ċentrali fin-nofsinhar, u l-Kamerun, in-Niġerja, u n-Niġer fil-punent. Il-pajsaġġ taċ-Ċad jinkludi deżerti fit-tramuntana, is-Sahel fiċ-ċentru, u savannas fin-nofsinhar.
Fatt 1: Parti sostanzjali taċ-Ċad hija okkupata mid-Deżert tas-Saħara
Parti sostanzjali taċ-Ċad hija verament okkupata mid-Deżert tas-Saħara, li jkopri madwar it-terzunhar tat-tramuntana tal-pajjiż. Din ir-reġjun aarida u ramlija hija kkaratterizzata minn temperaturi estremi, xita minima, u veġetazzjoni rara. Il-firxa tas-Saħara fiċ-Ċad tinkludi karatteristiċi bħall-Muntanji Tibesti fil-garbinhar, li jkun fihom l-ogħla qoffa tal-pajjiż, Emi Koussi, ta’ madwar 3,445 metru.
Il-preżenza tas-Saħara fiċ-Ċad tinfluwenza b’mod sinifikanti l-klima u l-mod ta’ għajxien tar-reġjunijiet tat-tramuntana, fejn id-densità tal-popolazzjoni hija baxxa ħafna minħabba l-ambjent iebes. Pastorali nomadi, bħan-nies Tubu, tradizzjonalment jgħixu f’din iż-żona, jiddependu fuq l-annimali u strateġiji ta’ sopravivenza adattati f’wieħed mill-aktar ambjenti xotti fid-dinja.
Fatt 2: Iċ-Ċad għandu diversi mijiet ta’ gruppi etniċi
Iċ-Ċad huwa ħafna divers, b’aktar minn 200 grupp etniku distint. Din id-diversità tirrifletti varjetà ta’ lingwi, kulturi, u prattiki reliġjużi madwar il-pajjiż. L-akbar gruppi jinkludu s-Sara, li prinċipalment jgħixu fin-nofsinhar, u l-gruppi li jitkellmu bl-Għarbi, li huma prominenti fir-reġjunijiet ċentrali u tat-tramuntana. Gruppi sinifikanti oħra jinkludu l-Kanembu, Tubu, u Hadjerai.
Kull waħda minn dawn il-komunitajiet etniċi ġġib drawwiet uniċi, lingwi, u strutturi soċjali, spiss imfasslin mill-ambjenti tagħhom—bħal stili ta’ għajxien agrikoli fin-nofsinhar u pastoraliżmu nomadi fit-tramuntana. Dan it-tessut etniku rikk, filwaqt li huwa sinifikanti kulturalment, kultant wassal għal tensjonijiet soċjali u politiċi, speċjalment hekk kif gruppi differenti jiġu għal riżorsi u influwenza politika.
Fatt 3: Il-pajjiż kien imsemmi wara l-Lag taċ-Ċad
L-isem “Ċad” huwa derivat mill-kelma Kanuri Tsade, li tfisser “lag” jew “ġisem kbir ta’ ilma.” Il-Lag taċ-Ċad kien sors kruċjali ta’ ilma, li jappoġġja l-agrikoltura, is-sajd, u l-għajxien tal-komunitajiet fiċ-Ċad u pajjiżi ġirien, inklużi n-Niġerja, in-Niġer, u l-Kamerun.
Madankollu, il-Lag taċ-Ċad naqas b’mod sinifikanti matul l-aħħar għexieren ta’ snin minħabba t-tibdil fil-klima, nixfa, u żieda fl-użu tal-ilma, li mar minn madwar 25,000 kilometru kwadru fis-sittinijiet għal inqas minn 2,000 kilometru kwadru f’dawn l-aħħar snin. Dan in-nuqqas kellu impatti ambjentali u ekonomiċi serji fuq ir-reġjun, peress li miljuni jiddependu fuq il-lag għall-ikel u l-kummerċ.
Fatt 4: Iċ-Ċad huwa rikk f’riżorsi naturali
Is-skoperta taż-żejt fis-sebgħinijiet u l-bidu tal-produzzjoni fl-2003 ikkawżaw bidla sinifikanti fl-ekonomija tal-pajjiż. L-esportazzjoni taż-żejt issa tirrappreżenta sehem kbir mill-introjtu taċ-Ċad, li tikkontribwixxi sostanzjalment għad-dħul tal-gvern. Il-Baċin ta’ Doba, li jinsab fil-parti tan-nofsinhar tal-pajjiż, huwa waħda mill-oqsma primarja għall-estratt taż-żejt, bi pipelines li jmorru sal-kosta tal-Kamerun għall-esportazzjoni.
Minbarra ż-żejt, iċ-Ċad għandu depożiti ta’ minerali siewja, inklużi dahab, uranju, ġir, u natron (karbonat tas-sodju). Il-ħafar tad-dahab, ħafna drabi informali, huwa kkonċentrat fir-reġjunijiet tat-tramuntana, filwaqt li d-depożiti tal-uranju fit-tramuntana jistgħu jkunu riżors futur jekk jiġu żviluppati. Madankollu, minkejja l-ġid tar-riżorsi tiegħu, iċ-Ċad jiffaċċja sfidi biex itrasforma dawn l-assi f’tkabbir ekonomiku wiesgħ, parzjalment minħabba infrastruttura limitata, instabilità politika, u kwistjonijiet ta’ governanza.
Fatt 5: Minkejja r-riżorsi tiegħu, iċ-Ċad huwa wieħed mill-pajjiżi l-aktar foqra
Minkejja r-riżorsi naturali tiegħu, iċ-Ċad huwa konsistentement klassifikat fost l-aktar pajjiżi foqra fid-dinja. Madwar 42% tal-popolazzjoni tgħix taħt il-linja tal-faqar, bi nuqqas ta’ ugwaljanza fid-dħul u opportunitajiet ekonomiċi limitati barra l-agrikoltura u settur dejjaq tar-riżorsi. Il-faqar fiċ-Ċad huwa partikolarment sever f’żoni rurali, fejn madwar 80% tal-popolazzjoni tgħix. Ħafna nies jiddependu fuq l-agrikoltura tas-sussistenza u l-annimali, li huma vulnerabbli għall-kondizzjonijiet tal-klima u nixfiet perjodiċi, li ħafna drabi jirriżultaw f’insigurtà tal-ikel u malnutrizzjoni.
L-ekonomija tal-pajjiż, filwaqt li hija msaħħa mill-introjtu taż-żejt, ma rnexxielx tittradixxi b’mod effettiv f’żvilupp għall-popolazzjoni usa’. Ħafna mill-ġid mir-riżorsi huwa kkonċentrat fost l-elita, u l-korruzzjoni tibqa’ ostakolu sinifikanti għat-tkabbir ekonomiku ekwu. Barra minn hekk, iċ-Ċad għandu waħda mill-ogħla rati tal-mortalità tat-trabi u waħda mill-aktar rati baxxi ta’ skolarizzazzjoni u litteratiżmu, partikolarment fost it-tfajliet u n-nisa, li jipperpetwa ċikli ta’ faqar.
Fatt 6: Wieħed mill-aktar antenati qodma magħrufa tal-bniedem instab fiċ-Ċad
Fl-2001, tim ta’ xjentisti mmexxija minn Michel Brunet skopra kranku fid-Deżert ta’ Djurab tat-tramuntana taċ-Ċad. Dan il-kranku, imsemmi Sahelanthropus tchadensis u ħafna drabi msejjaħ “Toumaï” (li tfisser “tama tal-ħajja” fil-lingwa Daza lokali), huwa stmat li għandu madwar 6 sa 7 miljun sena.
Sahelanthropus tchadensis huwa meqjus bħala waħda mill-aktar speċijiet qodma magħrufa fil-linja evoluzzjonarja tal-bniedem u jipprovdi għarfien ewlieni dwar id-diverġenza bejn il-bnedmin u l-maymunja. Il-karatteristiċi tiegħu, inklużi wiċċ relattivament ċatt u snien ta’ kaninijiet żgħar, jissuġġerixxu li setgħa miexja dritta, li hija karatteristika sinifikanti fl-evoluzzjoni tal-bniedem. Din is-sejba tisfida suppożizzjonijiet preċedenti li l-antenati tal-bniedem bikrija għexu biss fl-Afrika tal-Lvant, peress li testendiha l-firxa magħrufa tal-hominini qodma aktar lejn il-punent.
Fatt 7: Iċ-Ċad għandu xi strumenti mużikali insoliti
Strument notevoli huwa l-Adou, strument tradizzjonali tal-kord li jixbaħ lute u jintuża prinċipalment min-nies Sara fin-nofsinhar taċ-Ċad. L-Adou huwa magħmul minn ġisem tal-injam mgħotti b’ġilda tal-annimali u għandu diversi kordi, ħafna drabi pinċati biex joħolqu melodiji li jakkumpanjaw il-għana u l-istorji.
Strument interessanti ieħor huwa l-Banga, tip ta’ strument ta’ perkussjoni li jikkonsisti f’qafas tal-injam mgħotti bi membrana, simili għal tanbur. Il-Banga jintuża f’żfin u ċerimonji tradizzjonali varji, li juri l-wirt mużikali vibranti tal-pajjiż.
Il-Kakaki huwa strument mużikali prominenti u insolitu fiċ-Ċad, rikonoxxut għas-sinifkanza tiegħu fil-mużika tradizzjonali u ċerimonji. Huwa tromba twila, tipikament magħmula mill-metall jew kultant tal-injam, u tista’ tkejjel sa tliet metri fit-tul. Il-Kakaki huwa kkaratterizzat mill-forma konika tiegħu u jipproduċi ħoss qawwi u reżonanti, li jagħmilha ideali għal prestazzjonijiet fil-beraħ.
Tradizzjonalment, il-Kakaki huwa assoċjat mal-kulturi Hausa u Kanuri fiċ-Ċad, kif ukoll f’pajjiżi ġirien bħan-Niġerja u n-Niġer. Ħafna drabi jintuża matul avvenimenti importanti, bħal ċerimonji rjali, ċelebrazzjonijiet, u festivals, li jaqdi kemm skop mużikali kif ukoll ċerimoniał.
Fatt 8: Iż-żwieġ tat-tfal huwa kwistjoni sinifikanti fiċ-Ċad
Skont diversi rapporti, iċ-Ċad għandu waħda mill-ogħla rati taż-żwieġ tat-tfal fid-dinja, b’stimi li jindikaw li madwar 67% tat-tfajliet jiżżewġu qabel l-età ta’ 18-il sena. F’xi żoni, din il-perċentwal tista’ tkun anke ogħla.
Iż-żwieġ tat-tfal fiċ-Ċad ħafna drabi jinbgħat minn fatturi ekonomiċi, peress li l-familji jistgħu jiżżewġu lil binithom kmieni biex inaqqsu l-piżijiet finanzjarji jew biex jiżguraw doti. Barra minn hekk, twemmin tradizzjonali dwar ir-rwoli tal-ġeneru u l-valur perċepit tat-tfajliet jistgħu jipperpetwa l-prattika. Iż-żwieġ bikri għandu konsegwenzi serji għat-tfajliet, inklużi aċċess limitat għall-edukazzjoni, riskji ogħla tas-saħħa relatati mat-twelid bikri, u probabilità ogħla li jesperjenzaw vjolenza domestika.
Fatt 9: Hemm 2 siti tal-Wirt Dinji tal-UNESCO fil-pajjiż
Iċ-Ċad għandu żewġ Siti tal-Wirt Dinji tal-UNESCO:
- Ilgħajjun ta’ Ounianga (iddestinati fl-2012): Dan is-sit jikkonsisti f’serje ta’ lgħajjun fid-Deżert tas-Saħara li juru ekosistema unika u huma kritiċi għall-bijodiversità lokali. Il-lgħajjun huma magħrufa għall-kuluri blu impressjonanti tagħhom u s-salinità varjabbli, li jipprovdu ambjenti importanti għall-flora u l-fawna.
- Massif ta’ Ennedi: Pajsaġġ Naturali u Kulturali (iddestinat fl-2016): Dan is-sit għandu formazzjonijiet tal-blat impressjonanti, kanjoni, u siti arkeoloġiċi, inklużi arti tal-blat qadima. Il-Massif ta’ Ennedi mhux biss huwa sinifikanti għall-ġmiel naturali tiegħu iżda wkoll għall-wirt kulturali tiegħu, peress li jkun fih fdal ta’ abitazzjoni umana li jduru lura għal eluf ta’ snin.
David Stanley from Nanaimo, Canada, CC BY 2.0, via Wikimedia Commons
Iċ-Ċad ġeneralment huwa meqjus bħala pajjiż mhux sikur għall-ivvjaġġar, partikolarment f’ċerti reġjunijiet. Id-Dipartiment tal-Istat tal-Istati Uniti u gvernijiet oħra ħarġu avviżi tal-ivvjaġġar minħabba tħassib dwar il-kriminalità, disturbi ċivili, u l-potenzjal għal vjolenza, speċjalment f’żoni qrib il-konfini mal-Libja, is-Sudan, u r-Repubblika tal-Afrika Ċentrali. Jekk qed tippjana vjaġġ lejn il-pajjiż, iċċekkja għall-bżonn ta’ assigurazzjoni, Permess Internazzjonali tas-Sewqan biex issuq fiċ-Ċad, roaming jew sim card lokali u eskort f’reġjunijiet perikolużi.
Fatt 10: Fiċ-Ċad, hemm festival insolitu msejjaħ Gerewol
Gerewol huwa festival insolitu u vibranti li jiġi ċċelebrat min-nies Wodaabe, grupp etniku nomadi fiċ-Ċad u partijiet min-Niġer. Dan il-festival huwa notevoli għas-sinifikanza kulturali tiegħu u prattiki uniċi, partikolarment ir-rituali elaborati ta’ madwar il-qorteġġjar u l-ġmiel.
Gerewol tipikament iseħħ kull sena matul l-istaġun tax-xita u jdum għal diversi jiem. Huwa kkaratterizzat minn serje ta’ avvenimenti, inklużi mużika, żfin, u kompetizzjonijiet, fejn żgħażagħ juru l-attraenza u l-ħeġġa tagħhom lil għerusin potenzjali. Ir-rġiel jipinġu wiċċhom bi xkejjar intrikati, jilbsu ħwejjeġ tradizzjonali, u jwettqu żfin tradizzjonali, kollha bil-għan li jimpressjunaw in-nisa u juru l-ġmiel fiżiku tagħhom.
Wieħed mill-punti kulminanti tal-festival huwa ż-żfin “shadi”, fejn il-parteċipanti jingħaqdu f’movimenti ritmiċi u għana, ħafna drabi f’format kompetittiv. In-nisa wkoll għandhom rwol vitali matul il-Gerewol, peress li jevalwaw il-prestazzjonijiet u l-ġmiel tar-rġiel.
Published November 02, 2024 • 10m to read
.jpg){kind=link}