10 Fatti Interessanti dwar il-Każakistan

Fatti mgħaġġla dwar il-Każakistan:

• Popolazzjoni: Madwar 18.8 miljun ruħ.
• Lingwa uffiċjali: Każak.
• Kapitali: Astana.
• Munita: Tenge Każakistani.
• Gvern: Repubblika b’sistema presidenzjali.
• Reliġjon ewlenija: Islam.
• Ġeografija: L-akbar pajjiż mingħajr qrib mal-baħar fid-dinja, imdawwar mir-Russja, iċ-Ċina, il-Kirgiżistan, l-Użbekistan, u t-Turkmenistan.

Fatt 1: Il-Każakistan għandu l-itwal konfini terrestri

Il-konfini Każakistan-Russja huwa l-itwal konfini terrestri bejn żewġ pajjiżi fid-dinja, jestendi madwar 7,644 kilometru (4,750 mil). Dan il-konfini vast jaqsam reġjuni diversi, inkluż pjani, muntanji, u deżerti, li jirrifletti d-diversità ġeografika tar-reġjun. Huwa jaqdi bħala konfini ġeopolitiku sinifikanti, li jifforma l-kummerċ, l-iskambju kulturali, u r-relazzjonijiet diplomatici bejn il-Każakistan u r-Russja.

Fatt 2: Il-kapitali Astana hija letteralment il-kapitali fil-Każak

L-isem Astana jittraduċi għal “kapitali” fil-Każak. Intgħażlet bħala l-kapitali tal-Każakistan fl-1997, minflok Almaty, u uffiċjalment issemmiet mill-ġdid Nur-Sultan fl-2019 f’ġieħ l-ewwel president tal-pajjiż, Nursultan Nazarbayev. Wara li tneħħa mill-poter, il-belt ingħatat l-isem Astana lura. Astana hija t-tieni l-aktar belt popolata fil-pajjiż u taqdi bħala ċ-ċentru politiku, kulturali u ekonomiku tal-Każakistan, turi arkitettura u infrastruttura moderna u tirrifletti l-aspirazzjonijiet tan-nazzjon għall-futur.

Fatt 3: Il-Każakistan huwa dar għall-Kosmodromo ta’ Baikonur

Il-Każakistan huwa dar għall-Kosmodromo ta’ Baikonur, l-ewwel u l-akbar faċilità operattiva għat-tnedija fl-ispazju fid-dinja. Kienet minn Baikonur li Yuri Gagarin, astronawta Sovjetiku, għamel l-ewwel vjaġġ storiku tal-bniedem fl-ispazju fit-12 ta’ April, 1961. Il-vjaġġ ta’ Gagarin irrappreżenta kisba monumentali fl-esplorazione tal-ispazju u ssodda s-sinifikat ta’ Baikonur fl-istorja tal-vjaġġi fl-ispazju. Illum, Baikonur tkompli tkun ċentru kruċjali għall-missjonijiet fl-ispazju, u taqdi bħala s-sit ewlieni tat-tnedija għall-missjonijiet bil-persunal għall-Istazzjoni Spazjali Internazzjonali (ISS) u diversi tnedijiet ta’ satelliti.

Fatt 4: Il-Każakistan huwa art ta’ tribali Turkiċi li jitkelmu l-lingwa ta’ l-isteppa

Il-Każakistan għandu xenarju kulturali diversu iffurmat mill-istorja u d-demografija tiegħu. Storikament, kien abitato minn tribali nomadi li jitkelmu t-Turkiku, bl-isteppi vasti li jaqdu bħala d-dar tradizzjonali tagħhom. Taħt il-ħakma Russa u aktar tard bħala parti mill-Unjoni Sovjetika, il-Każakistan esperjenza bidliet demografiċi sinifikanti, inkluż id-dħul ta’ diversi gruppi etniċi minn madwar ir-repubbliki Sovjetiċi.

Illum, il-Każakistan huwa dar għal aktar minn 120 grupp etniku, li jirrappreżentaw tappizzarija għonja ta’ kulturi, lingwi, u tradizzjonijiet. Filwaqt li l-Każaki jiffurmaw il-grupp etniku maġġoritarju, popolazzjonijiet minoritarji sinifikanti jinkludu Russi, Użbeki, Ukraini, Uyghur, u Ġermaniżi, fost oħrajn.

Fatt 5: L-attitudni tal-Każaki lejn iż-żwiemel hija unika

Iż-żwiemel għandhom sinifikat speċjali fis-soċjetà Każaka, u jsimbolizzaw is-saħħa, il-libertà, u t-tradizzjoni nomada. Storikament, iż-żwiemel kienu sħab essenzjali għall-Każaki nomadi, li jipprovdu trasport, sustenn, u kumpanija fuq l-isteppi vasti tal-Ażja Ċentrali.

Il-laħam taż-żiemel u x-xorb tradizzjonali magħmul minn ħalib iż-żiemel, magħruf bħala “kumis” jew “kumys,” huma t-tnejn partijiet integrali tal-kċina u l-kultura Każaka. Il-laħam taż-żiemel ħafna drabi jiġi kkunsmat f’diversi platti, bħal “besbarmak,” platt tradizzjonali Każak li jikkonsisti minn laħam taż-żiemel imqajjar imħaddad fuq noodles. Kumis huwa prodott tal-ħalib imfermentat magħmul billi jiġi fermentat il-ħalib ta’ żiemel femna, u għandu sinifikat kulturali bħala simbolu ta’ ospitalità u wirt nomada fil-Każakistan. Kemm il-laħam taż-żiemel u kemm il-kumis huma elementi maħbuba tat-tradizzjonijiet kulinari Każaki, li jirriflettu l-passat nomada tal-pajjiż u l-konnessjoni profonda tiegħu mal-ambjent naturali tiegħu.

Fatt 6: Il-Każakistan huwa l-akbar pajjiż mingħajr qrib mal-baħar

Il-Każakistan għandu d-distinzjoni li jkun l-akbar pajjiż mingħajr qrib mal-baħar fid-dinja. Jinsab fl-Ażja Ċentrali, u jkopri erja vasta ta’ madwar 2.7 miljun kilometru kwadru (1.05 miljun mil kwadru). Minkejja n-nuqqas ta’ aċċess dirett għall-oċean, il-Każakistan jivvanta xenarji diversi, inkluż steppi, deżerti, muntanji, u laguni, li jagħmluh nazzjon ġeografikament divers u strateġikament importanti fil-qalba tal-Ewrażja.

Fatt 7: Hemm siti tal-Wirt Dinji tal-UNESCO fil-Każakistan

It-Triq tal-Ħarir, netwerk antik ta’ rotot kummerċjali li konnetteva l-Lvant mal-Punent, qabdet mill-Każakistan. Il-pożizzjoni strateġika tal-pajjiż fl-Ażja Ċentrali għamlietu ċentru kruċjali mat-Triq tal-Ħarir, li ffaċilita l-kummerċ u l-iskambju kulturali bejn iċ-ċiviltajiet għal sekoli.

Hemm ħafna siti biex iżżurhom hawn. Iżda dawn it-tlieta jistgħu jitqiesu l-ewlenin:

1. Mawżolew ta’ Khoja Ahmed Yasawi f’Turkistan: Dan il-kapolavur arkitettoniku huwa ddedikat lill-poeta u filosofu Sufi tas-seklu 12 Khoja Ahmed Yasawi. Il-mawżolew, jinsab fil-belt ta’ Turkistan, huwa magħruf għall-qubba tali turkiż u x-xogħol intrikat tal-madum, li jirrappreżenta kapolavur tal-arkitettura Timurid. Jaqdi bħala sit sinifikanti ta’ pellegrinaġġ għall-Musulmani u juri l-wirt kulturali u spiritwali għani tal-Każakistan.
2. Petroglifi fil-Xenarju Arkeoloġiku ta’ Tamgaly: Jinsab fil-Goljiet ta’ Tamgaly, dan is-sit għandu eluf ta’ petroglifi li jmorru lura għall-Età tal-Bronż. Il-petroglifi juru xeni tal-ħajja ta’ kuljum, rituali, u annimali, li jipprovdu għarfa prezzjuża dwar il-kulturi antiki li kienu jgħixu fir-reġjun. Is-sit huwa teżor arkeoloġiku u kulturali importanti, li joffri ħarsa lejn il-passat preistoriku tal-Każakistan.
3. Saryarka – Steppi u Laguni tax-Xlokk tal-Każakistan: Dan is-sit tal-UNESCO jinkludi l-ekosistemi vasti tal-isteppi u laguni tax-xlokk tal-Każakistan. Jaqdi bħala ħabitat kritiku għal numru ta’ speċi ta’ għasafar migratorji u jappoġġa bijodiversità għonja ta’ flora u fawna. Il-xenarju huwa kkaratterizzat minn grasslands estensivi, artijiet imxarrba, u laguni salini, li juru l-wirt naturali uniku tar-reġjun. Is-sit għandu wkoll sinifikat kulturali, peress li kien abitato minn popli nomadi għal sekoli.

Nota: Jekk tippjana li żżur il-pajjiż, iċċekkja jekk għandekx bżonn Liċenzja Internazzjonali tas-Sewqan fil-Każakistan biex issuq.

Fatt 8: Is-sit ta’ nidifikazzjoni tal-flamingo l-aktar tat-tramuntana jinsab fil-Każakistan

Sistema tal-Laguna Tengiz-Korgalzhyn, li tinsab fiċ-ċentru tal-Każakistan. Din iż-żona, maħtura bħala sit tal-Wirt Dinji tal-UNESCO, hija ħabitat importanti ta’ art imxarrba li taqdi bħala sit kritiku ta’ tgħammira u waqfa għall-għasafar migratorji, inkluż sa 36,000 flamingo.

Matul l-istaġun tat-tgħammira, eluf ta’ flamingo kbar (Phoenicopterus roseus) jiġbru lejn is-Sistema tal-Laguna Tengiz-Korgalzhyn biex ibatu u jkabbru l-żgħażagħ tagħhom. L-ilmijiet baxxi u s-sorsi tal-ikel abbundanti jagħmluha ħabitat ideali għal dawn l-għasafar eleganti.

Fatt 9: Hemm laguna fil-Każakistan li hija kemm ħelwa u kemm salata

Laguna Balkhash, li tinsab fil-xlokk tal-Każakistan. Laguna Balkhash hija waħda mill-akbar laguni fl-Ażja Ċentrali u hija unika f’dan li għandha taqsamiet kemm ħelwin u kemm salati.

Il-parti tal-lvant ta’ Laguna Balkhash hija ilma ħelu, imejja minn diversi xmajjar u nixxiegħat, inkluż ix-Xmajra Ili. Din it-taqsima tal-ilma ħelu tappoġġa ħajja akwatika diversa u taqdi bħala ħabitat importanti għal ħut, għasafar, u annimali selvaġġi oħra.

Fil-kuntrarju, il-parti tal-punent ta’ Laguna Balkhash hija salina, b’livelli ta’ salinità ogħla minħabba n-nuqqas ta’ dħul minn sorsi ta’ ilma ħelu. Din it-taqsima salina tal-laguna hija aktar simili għal baħar intern baxx u tappoġġa speċi differenti ta’ flora u fawna adattati għal ambjenti salini.

Fatt 10: Il-Każakistan għandu prinċipalment klima kontinentali qasja

Il-Każakistan ewlieni jesperjenza klima kontinentali qasja fuq ħafna mit-territorju tiegħu. Dan it-tip ta’ klima huwa kkaratterizzat minn sajf jaħraq u xitwa kiesħa, bi varjazzjonijiet sinifikanti tat-temperatura bejn l-istaġuni u bejn il-jum u l-lejl.

Matul ix-xhur tas-sajf, it-temperaturi jistgħu jogħlew għal livelli għoljin, ħafna drabi jaqbżu 30°C (86°F) u saħansitra jaslu ‘l fuq minn 40°C (104°F) f’xi reġjuni, partikolarment fil-partijiet tan-nofsinhar tal-pajjiż. Fil-kuntrarju, ix-xitwa tipikament tkun kiesħa, bit-temperaturi jinżlu taħt il-ġlata, ħafna drabi jvarjaw minn -20°C (-4°F) għal -40°C (-40°F). Borra qawwija hija komuni, speċjalment fit-tramuntana u ċ-ċentru tal-Każakistan.

Il-klima kontinentali fil-Każakistan iġib ukoll fenomeni klimatiċi distinti, bħal irjiħ qawwija, maltempati ta’ trab, u bidliet mgħaġġla tat-temperatura. Dawn il-kondizzjonijiet klimatiċi għandhom impatt sinifikanti fuq aspetti varji tal-ħajja fil-Każakistan, inkluż l-agrikoltura, it-trasport, u l-ippjanar ta’ infrastruttura urbana.