10 Фактҳои ҷолиб дар бораи Қирғизистон

Фактҳои зуд дар бораи Қирғизистон:

• Аҳолӣ: Тақрибан 6,5 миллион нафар.
• Забони расмӣ: Қирғизӣ.
• Пойтахт: Бишкек.
• Асъор: Соми қирғизистонӣ.
• Ҳукумат: Ҷумҳуриявӣ бо низоми парламентӣ.
• Дини асосӣ: Ислом.
• Ҷуғрофия: Кишвари муҳосираи хушка дар Осиёи Марказӣ, ки бо Қазоқистон, Ӯзбекистон, Тоҷикистон ва Чин ҳамсарҳад аст.

Факти 1: Қирғизистон аз 80% кӯҳҳо пӯшида шудааст

Тақрибан 80% қаламрави Қирғизистон аз кӯҳҳо пӯшида шудааст, ки ба он лақаби “Швейтсарияи Осиёи Марказӣ” медиҳад. Кишвар бо силсилакӯҳҳои зебои худ, аз ҷумла силсилакӯҳҳои Тянь-Шан, Помир ва Ала-Тоо маъруф аст, ки манзараҳои зебо, экосистемҳои гуногун ва имкониятҳои олии фаъолиятҳои берунӣ монанди пиёдаравӣ, рафтан ба кӯҳҳо ва кӯҳнавардиро пешкаш мекунанд.

Факти 2: Қирғизистон нӯшокии худро аз шири асп дорад

Дар Қирғизистон нӯшокии анъанавие, ки аз шири хамиршудаи асп тайёр мешавад, “қымыз” ном дорад. Ин нӯшидаӣ қисми ҷудонашавандаи фарҳанги қирғизӣ буда, боварӣ доранд, ки фоидаҳои тандурустии гуногун дорад. Он маъмулан дар мавридҳои махсус ва ҷашнҳо, махсусан дар моҳҳои тобистон, вақте ки мода асп шир медиҳанд, истеъмол мешавад. Ин нӯшидаӣ ба нӯшокии анъанавии Қазоқистон аз шири хамиршудаи асп “кумис” монанд аст (нигаред ба 10 Фактҳои ҷолиб дар бораи Қазоқистон).

Факти 3: Туризм дар Қирғизистон хеле инкишофнаёфта аст

Саҳми туризм дар иқтисодиёти Қирғизистон аз 3 то 4% ТИД-ро ташкил медиҳад. Гарчанде ки соҳаи туризми Қирғизистон ба андозаи баъзе кишварҳои дигар инкишоф наёфтааст, аммо маъруфияти он пайваста афзоиш меёбад. Манзараҳои табиии зебои кишвар, аз ҷумла кӯҳҳои бузург, кӯлҳои шаффоф ва чамандизорҳои васеи алп, саёҳони ҷусҷӯгари саргузашт, дӯстдорони табиат ва шавқмандони фаъолиятҳои берунӣ аз саросари ҷаҳонро ҷалб мекунанд.

Қирғизистон доираи васеи фаъолиятҳо, монанди пиёдаравӣ, савории асп, лижабозӣ ва кӯҳнавардиро пешкаш мекунад, ки онро барои экотуризм ва туризми саргузашт макони идеалӣ мегардонад. Инчунин, мероси ғанӣ фарҳангии кишвар, аз ҷумла анъанаҳои кӯчӣ, истиқомат дар юрт ва ҷашнҳои зинда, барои меҳмонон таҷрибаҳои фарҳангии беназир пешкаш мекунанд.

Факти 4: Номи кишвар маънои “Замини чил қабила” дорад

Боварӣ доранд, ки номи “Қирғизистон” аз калимаи туркии “қирғиз” гирифта шудааст, ки маънои “чил” ё “чил қабила” дорад. Ин ном мероси ғанӣ кӯчии кишвар ва иттиҳоди таърихии гурӯҳҳои қабилавии зиёде, ки дар ин минтақа зиндагӣ мекарданд, инъикос мекунад. Тағйири “истон” маънои “замин” ё “ҷой” дар форсӣ дошта, дар номҳои кишварҳои Осиёи Марказӣ маъмулан вохӯрда мешавад. Бинобар ин, “Қирғизистон” маънои “Замини чил қабила” дошта, гуногунии қавмӣ ва фарҳангии баёни миллатро нишон медиҳад.

Факти 5: Юртҳо хонаҳои анъанавии кӯчиҳо дар Қирғизистон мебошанд

Юртҳо хонаҳои анъанавии кӯчандае мебошанд, ки аз ҷониби мардуми кӯчӣ дар Осиёи Марказӣ, аз ҷумла Қирғизистон, дар давоми асрҳо истифода шудаанд. Ин сохторҳои давраи чодормонанд аз чаҳорчӯбаи чӯбии қобили ҷамъшаванда, ки бо намад ё мавод дигар пӯшонида шудааст, тайёр мешаванд. Юртҳо барои тарзи зиндагии кӯчӣ мувофиқанд, зеро онҳо осон ҷамъ мешаванд, вайрон мешаванд ва интиқол дода мешаванд. Онҳо дар манзараҳои кӯҳии сахти Қирғизистон гармӣ ва паноҳ таъмин мекунанд ва то ҳол аз ҷониби одамони зиёд, махсусан дар ноҳияҳои деҳот, ҳамчун хонаҳои тобистона, ҷойҳои истиқомати меҳмонон ё ҳатто ҳамчун ҷойҳои тадбирҳои фарҳангӣ ва ҷашнҳо истифода мешаванд. Юртҳо рамзи маъруфи фарҳанг ва мероси қирғизӣ буда, устувории ва мутобиқшавии тарзи зиндагии кӯчиро инъикос мекунанд.

Факти 6: Дарозтарин шеър дар ҷаҳон дар Қирғизистон навишта шудааст

Дарозтарин шеъри ҳамосии ҷаҳон, “Манос”, шоҳасари адабиёт ва анъанаи шифоҳии қирғизӣ мебошад. Дар давоми асрҳо таълиф карда шуда ва тавассути наслҳои қиссагӯён интиқол дода шуда, “Манос” ҳикояи ҳамосӣ аст, ки амалҳои қаҳрамонона ва саргузаштҳои қаҳрамони афсонавии қирғизӣ Манос ва фарзандонашро баён мекунад. Қобили тахмин аст, ки ин шеър зиёда аз нӣм миллион сатр дорад ва аз ҷониби ЮНЕСКО ҳамчун қисми Мероси Фарҳангии Ғайримоддии Башарият эътироф шудааст. “Манос” барои мардуми қирғиз аҳамияти калони фарҳангӣ ва таърихӣ дорад.

Факти 7: Қирғизистон шаҳрҳоеро аз замони Роҳи Абрешим дорад

Қирғизистон хонаи чандин шаҳре мебошад, ки аз замони Роҳи Абрешим, шабакаи қадимии роҳҳои тиҷорӣ, ки Шарқ ва Ғарбро мепайвандад, вуҷуд доштаанд. Ин шаҳрҳо ҳамчун марказҳои муҳими дар масири Роҳи Абрешим хизмат мекарданд ва тиҷорат ва мубодилаи фарҳангиро байни тамаддунҳо осон мекарданд.

Яке аз шаҳрҳои қобили зикр Ош мебошад, ки яке аз қадимтарин шаҳрҳои Осиёи Марказӣ буда, таърихи зиёда аз 3000 сола дорад. Дар водии Фарғона ҷойгир шудаи Ош аз замонҳои қадим маркази муҳими тиҷорӣ буда ва то ҳол дар Қирғизистон маркази фарҳангӣ ва иқтисодӣ боқӣ мондааст.

Шаҳри дигари муҳим Талос мебошад, ки дар водии Талос дар шимоли Қирғизистон ҷойгир аст. Талос нуқтаи муҳими истироҳат дар масири Роҳи Абрешим буда, бо мавқеи стратегӣ ва бозорҳои пурраванадаш маъруф буд.

Ёддошт: Агар шумо ба кишвар сафар мекунед, санҷед, ки шумо барои рондани мошин дар Қирғизистон ба Гувоҳинома байналмилалии ронандагӣ ниёз доред ё не.

Факти 8: Дар Қирғизистон 11 парки миллӣ мавҷуданд

Ин паркҳо экосистемҳои гуногунро, аз ҷумла кӯҳҳо, ҷангалҳо, кӯлҳо ва чамандизорҳои алпро дар бар мегиранд ва имкониятҳоеро барои фароғати берунӣ, мушоҳидаи ҳайвоноти ваҳшӣ ва экотуризм пешкаш мекунанд.

Аз паркҳои миллии маъруфи Қирғизистон инҳоянд:

• Парки миллии Ала Арча
• Ҳифзгоҳи биосфераи Сарӣ-Челак
• Парки миллии Чон-Кемин
• Ҳифзгоҳи биосфераи Иссиқ-Кӯл
• Парки миллии Беш-Тош
• Парки миллии Қарақӯл

Ин паркҳои миллӣ дар ҳифзи мероси табиии Қирғизистон ва пешбурди туризми устувор дар кишвар нақши муҳим мебозанд.

Факти 9: Кӯли Иссиқ-Кӯл дуюмин кӯли баландсарҳадди калони ҷаҳон мебошад

Кӯл дар қисми шимолу шарқии кишвар ҷойгир буда, аз силсилакӯҳҳои бузурги Тянь-Шан иҳота шудааст. Он бо зебоии аҷоиб, обҳои шаффоф ва манзараҳои зебояш маъруф аст.

Кӯли Иссиқ-Кӯл тақрибан 6,236 километри мураббаъ (2,408 мил мураббаъ) васеъ дошта, то чуқурии 668 метр (2,192 фут) мерасад. Он макони маъруфи туристӣ буда, доираи васеи фаъолиятҳои истироҳатӣ монанди шиноварӣ, офтобгирӣ, қоиқронӣ ва моҳигириро пешкаш мекунад.

Аз сабаби ҷуғрофия ва иқлими беназираш, Кӯли Иссиқ-Кӯл қисми зиёди сол бефараш боқӣ мемонад, ки ба он лақаби “Марворид Тянь-Шан” медиҳад. Обҳои тозаи он ва кӯҳҳои атрофӣ онро барои дӯстдорони табиат ва шавқмандони фаъолиятҳои берунӣ, ки ба Қирғизистон меоянд, паноҳгоҳ мегардонанд.

Факти 10: Қирғизистон аз замони истиқлолияти худ чанд инқилоб доштааст

Аз вақти гирифтани истиқлолият аз Иттиҳоди Шӯравӣ дар соли 1991, Қирғизистон чанд инқилоб ва ба ҳам задагиҳои сиёсии муҳимро дида аст:

1. Қатлиоми Аксу (2002): Гаранчи инқилоби комилнабуд, Қатлиоми Аксу ҳодисаи муҳим дар таърихи сиёсии Қирғизистон буд. Он дар шаҳри Аксу дар марти соли 2002 рӯй дод, вақте ки нерӯҳои амниятии қирғизӣ ба эътирозкунандагон тиронданд ва боиси мавти якчанд нафар шуданд. Эътирозҳо аз сабаби норозигии коррупсия ва масъалаҳои иқтисодӣ эҷод шудаанд.
2. Инқилоби Лола (2005): Инқилоби Лола, ки ҳамчун Инқилоби марти соли 2005 низ маъруф аст, боиси бароварда шудани Президент Аскар Акоев шуд, ки аз замони истиқлолияти Қирғизистон ба қудрат расида буд. Эътирозҳои омма дар саросари кишвар пахш шуд, ки аз сабаби иттиҳомҳои коррупсия ва қалбакии интихобот эҷод шуда буд. Акоев аз кишвар гурехт ва раҳбарияти нав ташаккул ёфт.
3. Инқилоби Апрел (2010): Инқилоби Апрел, ки ҳамчун Инқилоби Қирғизистони соли 2010 ё Инқилоби Дуюми Қирғизистон низ маъруф аст, боиси барафтодани Президент Курманбек Бакиев шуд. Инқилоб аз сабаби норозигии васеъ нисбат ба ҳукмронии Бакиев, ки бо иттиҳомҳои коррупсия, мутамоилбуди ва дурустии иқтисодӣ мушаххас буд, эҷод шуд. Баргаштҳои хунини байни эътирозкунандагон ва нерӯҳои амниятӣ рӯй дод, ки боиси истеъфо ва фирори Бакиев аз кишвар шуд.
4. Эътирозҳо ва Буҳрони Сиёсии соли 2020: Дар октябри соли 2020, Қирғизистон давраи бешуборо дар сиёсат пас аз интихоботи парламентии мунозараангез дида шуд. Иттиҳомҳои қалбакии васеъ дар интихобот боиси эътирозҳои омма дар саросари кишвар шуд ва боиси бекор кардани натиҷаҳои интихоботи шуд. Эътирозкунандагон истеъфои Президент Сооронбой Ҷеенбековро талаб карданд ва ислоҳоти сиёсиро мехостанд. Дар миёни беқароргиҳо, якчанд раҳбарони сиёсӣ дастгир шуданд ё аз кишвар гурехтанд. Президент Ҷеенбеков дар охир истеъфо дод ва ҳукумати нав ташаккул ёфт.

Мутамоилҳо дар бисёре аз кишварҳои пасшӯравӣ ҳукмронӣ мекарданд. Мардуми Қирғизистон ҳар дафъа бар зидди намудҳои он дар кишварашон мубориза мебаранд, ки ин орзуи онҳоро барои озодӣ инъикос мекунад.