10 fakte interesante për Turqinë

Fakte të shpejta për Turqinë:

• Vendndodhja: Turqia është një vend transkontinental, që përfshin Evropën Lindore dhe Azinë Perëndimore.
• Kryeqyteti: Ankara.
• Gjuha zyrtare: turqisht.
• Monedha: Lira turke (TRY).
• Popullsia: rreth 83 milion.
• Madhësia: Duke mbuluar një sipërfaqe prej rreth 783,356 kilometra katrorë, Turqia ka një terren të larmishëm dhe një trashëgimi të pasur historike.

Fakti 1: Stambolli ndodhet në dy kontinente njëherësh

Stambolli, qyteti më i madh i Turqisë, është një metropol magjepsës që përfshin dy kontinente: Evropën dhe Azinë. Qyteti ndahet nga ngushtica e Bosforit, një rrugë ujore e ngushtë që ka luajtur një rol kryesor në historinë e Stambollit.

Gjeografikisht, ana evropiane e Stambollit mbulon rreth 5,343 kilometra katrorë, ndërsa ana aziatike përfshin afërsisht 2,730 kilometra katrorë. Bosfori, me një gjerësi që varion nga 700 metra në 3000 metra, shërben si kufi natyror midis këtyre dy kontinenteve.

Historikisht, Stambolli, i njohur më parë si Bizanti dhe më vonë Konstandinopoja, ka qenë një qytet strategjik i rëndësishëm për shekuj. Ai shërbeu si kryeqyteti i Perandorisë Bizantine dhe më vonë i Perandorisë Osmane. Ikona Hagia Sophia, fillimisht një katedrale, më pas një xhami dhe tani një muze, qëndron si një simbol i historisë së larmishme të qytetit.

Fakti 2: Kishte shumë qytetërime të lashta në territorin e Turqisë

Turqia ka një histori të pasur që përfshin mijëvjeçarë, duke pritur shumë qytetërime të lashta. Këtu janë disa shembuj kryesorë:

1. Hitejtë: Duke lulëzuar rreth viteve 1600–1200 pes në Anadoll, Perandoria Hitete ishte një nga fuqitë kryesore të botës antike. Hattusa, kryeqyteti i tyre, tani është Hattusha dhe është një sit i Trashëgimisë Botërore të UNESCO-s.
2. Frigjianët: Duke pushtuar Anadollin qendror dhe perëndimor në shekujt 8-7 pes, Frigjianët janë të njohur për mbretin legjendar Midas. Qyteti antik i Gordionit ishte kryeqyteti i tyre.
3. Lidianët: Lulëzuan nga shekujt VII deri në 6 pes, lidianët ishin të njohur për pasurinë e tyre, që i atribuohet pjesërisht përdorimit të metaleve të çmuar si ari dhe argjendi. Sarda ishte një qytet i madh lidian.
4. Urartu: Në pjesën lindore të Anadollit, Urartu (shek. 9-6 pes) la pas kështjella mbresëlënëse, si Kalaja e Vanit dhe sisteme të avancuara vaditjeje.
5. Perandoritë Greke dhe Romake: Pjesë të Turqisë ishin pjesë përbërëse e qytetërimit grek dhe romak. Efesi, Troja dhe Aphrodisias janë vende të dukshme arkeologjike të kësaj epoke.
6. Perandoria Bizantine: Me Bizantin (më vonë Kostandinopoja, tani Stambolli) si kryeqytet, Perandoria Bizantine pati një ndikim të qëndrueshëm në rajon për më shumë se një mijëvjeçar.
7. Selxhukët dhe Perandoritë Osmane: Selxhukët dhe më vonë osmanët luajtën role vendimtare në formësimin e historisë së Turqisë nga shekulli i 11-të e tutje, me Perandorinë Osmane që u bë një forcë e fuqishme në shekullin e 14-të dhe zgjati deri në fillim të shekullit të 20-të.

Fakti 3: Një rrugë e famshme turistike mban emrin e njërit prej tyre

Shtegu Lycian, ose Rruga Lycian, është një shteg ecjeje në distanca të gjata në Turqinë jugperëndimore. Ai shtrihet afërsisht 540 kilometra (335 milje) përgjatë bregut të Lycia, një rajon i lashtë që ekzistonte gjatë epokës së hekurit dhe antikitetit klasik.

Licianët ishin një popull autokton i Anadollit dhe qytetërimi i tyre lulëzoi nga shekulli i 15-të pes deri në vitin 546 pes kur Perandoria Persiane pushtoi rajonin. Gjurma Lycian e merr emrin nga ky qytetërim i lashtë dhe u ofron alpinistëve një udhëtim të jashtëzakonshëm nëpër peizazhe të ndryshme, duke përfshirë shtigjet bregdetare, terrenin malor dhe fshatrat piktoreske.

Përgjatë shtegut, alpinistët mund të eksplorojnë vende të shumta historike, duke përfshirë qytetet e lashta Liciane, varret dhe amfiteatrot. Rruga ofron një përzierje unike të bukurisë natyrore dhe mrekullive arkeologjike, duke e bërë atë një destinacion popullor për ata që kërkojnë aventura dhe një shikim të shkurtër në historinë e pasur të Turqisë.

Fakti 4: Disa nga vendbanimet më të vjetra janë gjetur edhe në Turqi

Turqia është shtëpia e disa prej vendbanimeve më të vjetra në botë, duke ofruar njohuri të paçmueshme në historinë njerëzore dhe qytetërimet e hershme. Këtu janë disa shembuj të dukshëm:

1. Göbekli Tepe: E vendosur në Turqinë juglindore, Göbekli Tepe është një vend arkeologjik që daton rreth vitit 9600 pes, duke e bërë atë një nga komplekset më të vjetra të tempujve të njohur në botë. Vendi përbëhet nga shtylla masive guri të rregulluara në rrathë, që sugjerojnë aftësi të avancuara arkitekturore dhe simbolike në një shoqëri para-bujqësore.
2. Çatalhöyük: I ndodhur në Anadollin qendror, Çatalhöyük është një vendbanim neolitik që ekzistonte rreth vitit 7500 pes. Konsiderohet si një nga qendrat urbane më të vjetra të njohura në botë. Vendi zbulon një shoqëri komplekse me shtëpi të mbushura dendur me tulla, piktura murale të përpunuara dhe dëshmi të bujqësisë së hershme.

Fakti 5: Një nga vendet më të vizituara dhe më të famshme në Turqi është Kapadokia

Kapadokia është e njohur për peizazhin e saj unik dhe tërheqës, i referuar shpesh si një “muze në ajër të hapur” për shkak të rëndësisë së saj të pasur historike dhe gjeologjike. Këtu janë disa karakteristika kryesore:

1. Oxhaqet e zanave dhe formacionet unike shkëmbore: Peizazhi surreal i Kapadokisë karakterizohet nga oxhaqe zanash, formacione shkëmbore në formë koni të formuara nga aktiviteti vullkanik. Këto mrekulli natyrore, së bashku me formacione të tjera shkëmbore të dallueshme, krijojnë një mjedis magjepsës dhe të botës tjetër.
2. Muzeu i hapur Göreme: Göreme është një qytet në Kapadokia që strehon Muzeun Göreme në ajër të hapur, një vend i Trashëgimisë Botërore të UNESCO-s. Muzeu përmban një grup kishash dhe manastiresh të gdhendura në shkëmb me afreske të ruajtura bukur që datojnë nga shekujt 10-12. Këto kisha, të gdhendura në shtufin e butë vullkanik, shërbyen si vende kulti për të krishterët e hershëm.
3. Banesat e shpellave dhe qytetet nëntokësore: Peizazhi i Kapadokisë është i mbushur me banesa në shpella dhe qytete të tëra nëntokësore të gdhendura në shkëmbinj të butë. Këto struktura u përdorën si shtëpi, dhoma magazinimi dhe vende fshehjeje nga banorët e lashtë. Derinkuyu dhe Kaymaklı janë qytete të dukshme nëntokësore në rajon.
4. Udhëtimet me balona me ajër të nxehtë: Rajoni është gjithashtu i famshëm për shëtitjet e tij me balona me ajër të nxehtë, duke ofruar një perspektivë mahnitëse dhe unike të peizazhit të Kapadokisë, veçanërisht gjatë lindjes së diellit. Balonat notojnë mbi oxhaqet e zanave dhe ofrojnë pamje panoramike të mrekullive gjeologjike të rajonit.

Shënim: Nëse planifikoni të vizitoni vendin, zbuloni nëse ju nevojitet patentë shoferi ndërkombëtar në Turqi për të vozitur.

Fakti 6: Turqit e duan çajin dhe e pinë gjithmonë dhe kudo

Çaji është një pjesë integrale e kulturës turke, i shijuar gjatë gjithë ditës në mjedise të ndryshme. Ajo simbolizon mikpritjen, me nikoqirët që u ofrojnë çaj mysafirëve si një gjest ngrohtësie. Çaji turk zakonisht është i fortë dhe shërbehet në gota të vogla në formë tulipani. Kopshtet e çajit, të njohura si shtëpitë çay, janë vende të njohura për shoqërim, duke kontribuar në një atmosferë të gjallë. Në zonat urbane, shitësit ambulantë enden me karroca çaji të lëvizshme, duke u ofruar çaj kalimtarëve. Përtej konsumit të tij, çaji nxit lidhjet, me gotat e përbashkëta që shpesh ndezin biseda dhe krijojnë një ndjenjë shoqërie mes njerëzve.

Fakti 7: Santa Claus ka lindur në territorin turk

Figura legjendare e lidhur me Santa Claus, Shën Nikolla, ka lindur në qytetin e lashtë Lycian të Patara, i cili ndodhet në Turqinë e sotme. Shën Nikolla, një peshkop i krishterë, jetoi gjatë shekullit të IV të erës sonë. Reputacioni i tij për bujarinë dhe dhënien e dhuratave, veçanërisht për nevojtarët, kontribuoi në zhvillimin e figurës moderne të Santa Claus.

Shën Nikolla u bë shenjtori mbrojtës i fëmijëve, marinarëve dhe qyteteve të ndryshme, me tregimet e akteve të tij bamirëse që u përhapën shumë e gjerë. Gjatë shekujve, historitë evoluan dhe kultura të ndryshme e përshtatën figurën e Shën Nikollës në Santa Claus të njohur që njohim sot.

Fakti 8: Shtëpia e qebapit të Turqisë

Turqia është e njohur si vendlindja e qebapit, një traditë e kuzhinës që është bërë e njohur në mbarë botën. Termi përfshin një gamë të larmishme të pjatave me mish të pjekur në skarë ose të pjekur. Qebapët turk, të rrënjosur thellë në histori, pasqyrojnë ndikimin e Perandorisë Osmane. Ata shpesh përmbajnë mish si qengji, viçi, pulë dhe peshk, të marinuar me një përzierje erëzash, jogurti dhe barishte. Teknikat e gatimit përfshijnë pjekjen në skarë në flakë të hapur ose rotisa vertikale, duke ruajtur shijet dhe lëngjet natyrale të mishit. Specialitetet rajonale i shtojnë më shumë larmi botës së qebapëve turk. Kjo trashëgimi e kuzhinës ka lënë një ndikim të qëndrueshëm, me qebapët që shijohen në mbarë botën dhe kanë ndikuar në kuzhina të ndryshme ndërkombëtare.

Fakti 9: Turqia ka shumë kombësi dhe grupe etnike

Turqia karakterizohet nga një popullsi e larmishme që përfshin etni dhe kombësi të ndryshme. Ndërsa shumica e popullsisë identifikohet si turq, ka edhe disa grupe etnike dhe pakica. Koncepti i identitetit turk është i lidhur kryesisht me popullin turk, por është thelbësore të njihet diversiteti kulturor dhe historik brenda vendit.

Përveç turqve, Turqia është shtëpia e grupeve të ndryshme etnike, duke përfshirë kurdët, arabët, çerkezët, lazët, armenët, grekët dhe të tjerë. Këto grupe kontribuojnë në mozaikun kulturor të vendit, secili me gjuhën, traditat dhe trashëgiminë e tij unike.

Populli turk, i cili është kryesisht me origjinë turke, ka lidhje historike me Azinë Qendrore. Migrimi i turqve nga Azia Qendrore në Anadoll ndodhi gjatë shekujve, veçanërisht gjatë periudhave selxhuke dhe osmane. Familja e gjuhëve turke përbën bazën e gjuhës turke të folur në Turqinë e sotme.

Fakti 10: Syri i Djallit është suveniri më i shitur në Turqi

“Syri i keq” ose “Nazar Boncugu” është një simbol i zakonshëm dhe i njohur në kulturën turke. “Syri i keq” besohet se mbron nga “mallkimi i syrit të keq” dhe shpesh përfshihet në forma të ndryshme bizhuteri, zinxhirë çelësash, stoli dhe sende të tjera dekorative. Besimi në fuqinë mbrojtëse të syrit të keq është i rrënjosur thellë në folklorin turk dhe është i përhapur në shumë kultura mesdhetare dhe të Lindjes së Mesme.