Маълумотҳои муختасар дар бораи Чад:
- Аҳолӣ: Тақрибан 20,5 миллион нафар.
- Пойтахт: Нҷамена.
- Забонҳои расмӣ: Фаронсавӣ ва арабӣ.
- Забонҳои дигар: Зиёда аз 120 забони маҳаллӣ, аз ҷумла арабии чадӣ, сара ва канембу.
- Асъор: Франки CFA-и Африқои Марказӣ (XAF).
- Ҳукумат: Ҷумҳурии президентии ягона.
- Дини асосӣ: Ислом дар шимол ва насронӣ дар ҷануб, инчунин динҳои анъанавии африқоӣ низ амал мекунанд.
- Ҷуғрофиё: Кишвари беабҳр дар шимоли марказии Африқо, ки бо Либия дар шимол, Судон дар шарқ, Ҷумҳурии Африқои Марказӣ дар ҷануб ва Камерун, Ниҷерия ва Ниҷер дар ғарб ҳамсарҳад аст. Манзараи Чад шомили биёбонҳо дар шимол, Саҳел дар маркaz ва саванна дар ҷануб мебошад.
Ҳақиқати 1: Қисми назарраси Чадро биёбони Саҳро ишғол кардааст
Қисми назарраси Чадро дар ҳақиқат биёбони Саҳро ишғол кардааст, ки тақрибан яки сеюми шимолии кишварро фаро мегирад. Ин минтақаи хушк ва регзор бо ҳароратҳои ҳадди аксар, борандагии камтарин ва растаниҳои камёб тавсиф мешавад. Дастрасии Саҳро дар Чад хусусиятҳоеро дар бар мегирад, ба монанди кӯҳҳои Тибестӣ дар шимоли ғарбӣ, ки қуллаи баландтарини кишвар Эми Куссиро дар баландии тақрибан 3445 метр дар бар мегирад.
Вуҷуди Саҳро дар Чад ба таври назаррас ба иқлим ва тарзи зиндагӣ дар минтақаҳои шимолӣ таъсир мерасонад, ки дар он ҷо зичии аҳолӣ дар сабаби муҳити сахт хеле паст аст. Чопондорони кӯчии монанди халқи Тубу анъанавӣ дар ин минтақа зиндагӣ мекунанд ва ба чорво ва стратегияҳои мутобиқшудаи зиндабодӣ дар яке аз хушктарин муҳитҳои рӯи Замин такя мекунанд.
Ҳақиқати 2: Чад дорои садҳо гурӯҳи этникӣ аст
Чад хеле гуногун аст ва зиёда аз 200 гурӯҳи этникии алоҳида дорад. Ин гуногунӣ гуногунии забонҳо, фарҳангҳо ва амалҳои диниро дар саросари кишвар инъикос мекунад. Гурӯҳҳои калонтарин шомили Сараҳо мешаванд, ки асосан дар ҷануб зиндагӣ мекунанд, ва гурӯҳҳои арабизабон, ки дар минтақаҳои марказӣ ва шимолӣ бартарӣ доранд. Дигар гурӯҳҳои муҳим шомили канембу, тубу ва ҳаҷарайӣ мешаванд.
Ҳар яке аз ин ҷомеаҳои этникӣ урфу одатҳо, забонҳо ва сохторҳои иҷтимоии беназиреро меоварад, ки аксар вақт бо муҳити онҳо ташаккул меёбанд—ба монанди тарзи зиндагии кишоварзӣ дар ҷануб ва дампарварии кӯчӣ дар шимол. Ин таронаи бойи этникӣ, гарчанде аз ҷиҳати фарҳангӣ муҳим аст, вале баъзан ба танишҳои иҷтимоӣ ва сиёсӣ оварда расонидааст, алалхусус вақте гурӯҳҳои гуногун барои манбаъҳо ва таъсири сиёсӣ рақобат мекунанд.
Ҳақиқати 3: Кишвар аз номи кӯли Чад номгузорӣ шудааст
Номи “Чад” аз калимаи канури Тсаде гирифта шудааст, ки маънои “кӯл” ё “пайкари бузурги об” дорад. Кӯли Чад манбаи муҳими об буда, кишоварзӣ, моҳигирӣ ва маишати ҷомеаҳоро дар Чад ва кишварҳои ҳамсоя, аз ҷумла Ниҷерия, Ниҷер ва Камерун дастгирӣ мекунад.
Аммо, кӯли Чад дар даҳсолаҳои охир дар сабаби тағйирёбии иқлим, хушксолӣ ва истифодаи зиёди об ба таври назаррас кӯчак шудааст, аз тақрибан 25000 километри мураббаъ дар солҳои 1960 то камтар аз 2000 километри мураббаъ дар солҳои охир. Ин коҳиш таъсири ҷиддии экологӣ ва иқтисодӣ ба минтақа расонидааст, зеро миллионҳо одам барои маиш ва тиҷорат ба кӯл вобастаанд.
Ҳақиқати 4: Чад бо захираҳои табиӣ бой аст
Кашфи нафт дар солҳои 1970 ва оғози истеҳсол дар соли 2003 тағйирёбии назарраси иқтисодиёти кишварро нишон дод. Содироти нафт акнун саҳми калони даромади Чадро ташкил медиҳад ва ба даромади ҳукумат саҳми назаррас мегузорад. Ҳавзаи Доба, ки дар қисми ҷанубии кишвар ҷойгир аст, яке аз минтақаҳои асосӣ барои истихроҷи нафт аст, ки қубурҳои нафт то соҳили Камерун барои содирот кашида шудаанд.
Илова бар нафт, Чад захираҳои маъдании арзишманд, аз ҷумла тилло, уроний, оҳаксанг ва натрон (натрий карбонат) дорад. Истихроҷи тилло, ки аксар вақт ғайрирасмӣ аст, дар минтақаҳои шимолӣ тамарказ дорад, дар ҳоле ки захираҳои уроний дар шимол метавонанд дар оянда дар сурати таҳия захираи муҳим бошанд. Аммо, сарфи назар аз бойии захира, Чад дар табдил додани ин дороиҳо ба рушди васеи иқтисодӣ бо мушкилоти фаравон рӯ ба рӯ аст, ки қисман ба сабаби нокифояи зерсохт, бесуботии сиёсӣ ва мушкилоти идоракунӣ мебошад.
Ҳақиқати 5: Сарфи назар аз захираҳояш, Чад аз кишварҳои камбизоъаттарин аст
Сарфи назар аз захираҳои табиӣ, Чад мунтазам дар байни камбизоъаттарин кишварҳои ҷаҳон ҷойгир мешавад. Тақрибан 42% аҳолӣ дар зери хатти камбизоъатӣ зиндагӣ мекунанд, ки бо нобаробарии васеи даромад ва имкониятҳои маҳдуди иқтисодӣ дар берун аз соҳаҳои кишоварзӣ ва бахши танги манбаъҳо тавсиф мешавад. Камбизоъатӣ дар Чад махсусан дар минтақаҳои деҳот, ки дар он ҷо тақрибан 80% аҳолӣ зиндагӣ мекунанд, вахим аст. Бисёр одамон ба кишоварзӣ ва чорводории худтаъминӣ такя мекунанд, ки ба шароити иқлимӣ ва хушксолиҳои даврӣ осебпазир аст ва аксар вақт ба нокифояи озуқа ва камтағзияӣ оварда мерасонад.
Иқтисодиёти кишвар, гарчанде бо даромадҳои нафт таҳкам шудааст, ба таври муассир ба рушди васеи аҳолӣ табдил наёфтааст. Қисми зиёди сарвати манбаъҳо дар байни нухбагон тамарказ дорад ва коррупсия монеи назарраси рушди иқтисодии одилона боқӣ мемонад. Илова бар ин, Чад дорои яке аз баландтарин дараҷаҳои миргии кӯдакон дар ҷаҳон ва яке аз паинтарин дараҷаҳои сабти ном дар мактаб ва саводхонӣ, махсусан дар байни духтарон ва занон аст, ки даврҳои камбизоъатиро давом медиҳад.
Ҳақиқати 6: Яке аз қадимтарин аҷдодони шинохташудаи инсон дар Чад кашф шудааст
Дар соли 2001 дастаи олимони бо сарварии Мишел Брүне дар биёбони Ҷуроб дар шимоли Чад калласар кашф карданд. Ин калласар, ки Sahelanthropus tchadensis номида шуда ва аксар вақт “Тумайӣ” (ки дар забони маҳаллии Даза “умеди зиндагӣ” маъно дорад) лақаб дорад, тақрибан 6 то 7 миллион сола қадимат дошта бошад.
Sahelanthropus tchadensis яке аз қадимтарин намудҳои шинохташуда дар силсилаи такомули инсон ҳисоб мешавад ва дар бораи ҷудошавии инсон ва маймунҳо маълумотҳои калидӣ пешниҳод мекунад. Хусусиятҳои он, аз ҷумла рӯи нисбатан ҳамвор ва дандонҳои куштаи хурд, нишон медиҳад, ки он метавонист рост роҳ рафта бошад, ки хусусияти муҳим дар такомули инсон мебошад. Ин кашфиёт фарзияҳои қаблиро инкор мекунад, ки аҷдодони қадимаи инсон танҳо дар Шарқи Африқо зиндагӣ мекарданд, зеро доираи шинохташудаи гоминидҳои қадимаро ба ғарб васеъ мекунад.
Ҳақиқати 7: Чад дорои баъзе созҳои мусиқии ғайриодӣ аст
Созе аз созҳои қобили зикр Адӯ мебошад, ки созҳои анъанавии торӣ аст, ки ба лют монанд ва асосан аз ҷониби халқи Сара дар ҷануби Чад истифода мешавад. Адӯ аз баданаи чӯбе сохта шудааст, ки бо пӯсти ҳайвон пӯшонида шуда ва дорои якчанд тор аст, ки аксар вақт барои офаридани мусиқии пурмеъёр, ки суруд ва қиссагӯиро ҳамроҳӣ мекунад, қоб мешавад.
Созҳои дигари қобили таваҷҷӯҳ Банга аст, ки навъи созҳои зарбӣ буда, аз чорчӯбаи чӯбе иборат аст, ки бо пардае пӯшонида шудааст ва ба дӯлак монанд аст. Банга дар рақсҳо ва маросимҳои гуногуни анъанавӣ истифода мешавад ва мероси пурранги мусиқии кишварро нишон медиҳад.
Какакӣ созҳои муҳими мусиқии Чад аст, ки бо аҳамияти он дар мусиқии анъанавӣ ва маросимҳо маъруф аст. Он сурнои дароз аст, ки одатан аз металл ё баъзан аз чӯб сохта шуда ва то се метр дарозӣ дошта метавонад. Какакӣ бо шакли конусисаш тавсиф мешавад ва садои қавӣ ва эҳотагарро ба вуҷуд меоварад, ки онро барои иҷрои беруна мувофиқ мегардонад.
Анъанавӣ, Какакӣ бо фарҳангҳои Ҳаўса ва Канурӣ дар Чад, инчунин дар кишварҳои ҳамсоя монанди Ниҷерия ва Ниҷер алоқаманд аст. Он аксар вақт дар ҳодисаҳои муҳим, ба монанди маросимҳои подшоҳӣ, ҷашнвораҳо ва фестивалҳо навохта мешавад ва ҳам мақсади мусиқӣ ва ҳам мақсади марисимиро хидмат мекунад.
Ҳақиқати 8: Никоҳи кӯдакон дар Чад масъалаи ҷиддӣ аст
Мувофиқи гузоришҳои гуногун, Чад дорои яке аз баландтарин даражаҳои никоҳи кӯдакон дар ҷаҳон аст, ки арзёбиҳо нишон медиҳанд, ки тақрибан 67% духтарон пеш аз расидан ба 18-солагӣ издивоҷ мекунанд. Дар баъзе минтақаҳо, ин фоиз метавонад боз ҳам баландтар бошад.
Никоҳи кӯдакон дар Чад аксар вақт аз омилҳои иқтисодӣ вуҷуд меояд, зеро оилаҳо метавонанд духтаронро барои коҳиши бории молиявӣ ё таъминкунии маҳр барвақт шавҳар диҳанд. Илова бар ин, боварҳои анъанавӣ дар бораи нақшҳои гендерӣ ва арзиши адрак шудаи духтарон метавонад ин амалро давом диҳад. Никоҳи барвақт оқибатҳои ҷиддӣ барои духтарон дорад, аз ҷумла дастрасии маҳдуд ба таълим, афзоиши хатарҳои саломатӣ, ки бо таваллуди барвақт алоқаманд аст, ва эҳтимоли баланди дучор шудан ба зӯроварии хонаводагӣ.
Ҳақиқати 9: Дар кишвар 2 мақоми мероси ҷаҳонии ЮНЕСКО вуҷуд дорад
Чад дорои ду мақоми мероси ҷаҳонии ЮНЕСКО аст:
- Кӯлҳои Унианга (дар соли 2012 таъин шудаанд): Ин мақом аз силсилаи кӯлҳо дар биёбони Саҳро иборат аст, ки низоми экологии беназир ва барои гуногунии биологии маҳаллӣ муҳим аст. Кӯлҳо бо рангҳои зебои кабуд ва гуногунии шӯриҳо маъруфанд ва манотиқи муҳимро барои флора ва фауна таъмин мекунанд.
- Массиви Эннедӣ: Манзараи табиӣ ва фарҳангӣ (дар соли 2016 таъин шудааст): Ин мақом дорои шаклҳои санги зебо, дараҳо ва мақомҳои бостоншиносӣ аст, аз ҷумла тасвирҳои санги қадимӣ. Массиви Эннедӣ на танҳо барои зебоии табиӣ, балки барои мероси фарҳангиаш низ муҳим аст, зеро дорои болмондаҳои сукунати инсонии ҳазорҳо сол пеш аст.
David Stanley from Nanaimo, Canada, CC BY 2.0, via Wikimedia Commons
Чад одатан кишвари хатарнок барои сафар ҳисоб мешавад, махсусан дар баъзе минтақаҳо. Департаманти давлатии ИМА ва дигар ҳукуматҳо дар сабаби нигрониҳо дар бораи ҷинояткорӣ, ноорамиҳои шаҳрвандӣ ва эҳтимоли зӯроварӣ, алалхусус дар минтақаҳо наздики сарҳадҳо бо Либия, Судон ва Ҷумҳурии Африқои Марказӣ огоҳиҳои сафар додаанд. Агар шумо сафар ба кишвар банақша дошта бошед, ниёз ба суғурта, Иҷозатномаи байналмилалии рондагӣ барои рондагӣ дар Чад, роминг ё корти SIM-и маҳаллӣ ва ҳамроҳӣ дар минтақаҳои хатарнокро санҷед.
Ҳақиқати 10: Дар Чад фестивали ғайриодии Геревол вуҷуд дорад
Геревол фестивали ғайриодӣ ва пурзинда аст, ки аз ҷониби халқи Водаабе, гурӯҳи этникии кӯчӣ дар Чад ва қисмҳои Ниҷер ҷашн гирифта мешавад. Ин фестивал бо аҳамияти фарҳангӣ ва амалҳои беназир, махсусан расму русумҳои муфассали марбут ба мударбаӣ ва зебоӣ қобили зикр аст.
Геревол одатан ҳар сол дар мавсими борон баргузор мешавад ва якчанд рӯз давом мекунад. Он бо силсилаи ҳодисаҳо, аз ҷумла мусиқӣ, рақс ва мусобиқаҳо тавсиф мешавад, ки дар он ҷо мардони ҷавон ҷозибагӣ ва афсунгарии худро ба арӯсони эҳтимолӣ намоиш медиҳанд. Мардон рӯи худро бо нақшҳои мураккаб ранг карда, либоси анъанавӣ мепӯшанд ва рақсҳои анъанавӣ иҷро мекунанд, ки ҳама бо ҳадафи таъсиррасонӣ ба занон ва намоиш додани зебоии ҷисмониашон.
Яке аз ҷолибтарин қисмҳои фестивал рақси “шадӣ” аст, ки дар он иштирокчиён дар ҳаракатҳои оҳангдор ва суруд ишғол доранд, ки аксар вақт дар формати рақобатамез мебошад. Занон низ дар фестивали Геревол нақши муҳим мебозанд, зеро онҳо иҷрои мардон ва зебоии онҳоро арзёбӣ мекунанд.
Published November 02, 2024 • 16m to read
.jpg){kind=link}