Тажикистаны тухай 10 сонирхолтой баримт

Тажикистаны тухай товч мэдээлэл:

• Хүн ам: Ойролцоогоор 9.5 сая хүн.
• Албан ёсны хэл: Тажик хэл.
• Нийслэл: Душанбе.
• Валют: Тажикистаны сомони.
• Засгийн газар: Ерөнхийлөгчийн системтэй бүгд найрамдах улс.
• Гол шашин: Ислам.
• Газар зүй: Төв Азийн далайд гарцгүй улс, Афганистан, Узбекистан, Кыргызстан, Хятадтай хиллэдэг.

Баримт 1: Тажикистаны 90% орчим нь уулархаг газар

Тажикистан голчлон уулархаг газар нутаг бөгөөд нутаг дэвсгэрийн 90% орчим нь уулсаар хучигдсан байдаг. Нэмж дурдахад улсын газар нутгийн тал орчим нь далайн түвшнээс дээш 3,000 метр (9,800 фут) өндөрт байрладаг. Энэхүү барзгар газрын гадаргуу нь Памир болон Алайн уулын өндөр оргилуудаар тодорхойлогддог бөгөөд Тажикистанд “Дэлхийн дээвэр” гэх нэрийг авчирсан. Уулархаг газар нутаг нь улсын уур амьсгал, биологийн олон янз байдал, соёлын өвд ихээхэн нөлөө үзүүлдэг тул адал явдал, байгалийн гэрэлтэгчид, соёлын судлаачдын сонирхлыг татах гайхамшигтай газар юм.

Баримт 2: Нийслэлийн нэр нь “Даваа гариг” гэсэн утгатай

Энэ нэр нь “хоёр” гэсэн утгатай Перс хэлний “ду” болон “өдөр” гэсэн утгатай “шанбе” гэдэг үгнээс гаралтай. Домогт түүхээр энэ хот нь анх зөвхөн Даваа гаригт л зах зээл худалдаа хийдэг жижиг тосгон байжээ. Цаг хугацаа өнгөрөхөд тосгон хот болж өргөжсөн ч “Душанбе” гэдэг нэр нь зах зээлийн тосгон байсан энгийн гарал үүслийг тусгасаар үлджээ. Яагаад хоёр дахь өдөр Даваа гариг болох вэ? Энэ нь Исламын ертөнцөд хэрхэн тооцогддогтой холбоотой – Ням гариг нь долоо хоногийн эхний өдөр, Бямба гариг нь сүүлийн өдөр гэж үздэг.

Тажикистаны нийслэл Душанбе нь анх Торгоны замын дагуух жижиг зах зээлийн тосгон байжээ. 19-р зуунь сүүл, 20-р зуунд эхээр Оросын эзэнт гүрний засаглалын үед өсч хөгжсөн бөгөөд Зөвлөлтийн үед цааш тэлж, аж үйлдвэр, захиргааны төв болжээ. 1991 онд Тажикистан тусгаар тогтносны дараа Душанбе нийслэл болж, Зөвлөлтийн үеийн барилга байгууламжийг орчин үеийн тохижилттой хослуулан хөгжиж байна. Өнөөдөр энэ нь Тажикистаны улс төр, эдийн засаг, соёлын төв болж үйлчилж байна.

Баримт 3: Тажикистанд Александр Македонскийн нэрээр нэрлэгдсэн нуур байдаг

Тажикистанд Искандеркул гэж нэрлэгдсэн нуур байдаг бөгөөд энэ нь англи хэлээр “Александрын нуур” гэсэн утгатай. Домогт түүхээр эртний Грекийн байлдан дагуулагч Александр Македонский Төв Ази дахь цэргийн аян замын үеэр энэ бүс нутгаар дайран өнгөрч, нуурыг түүний нэрээр нэрлэжээ. Искандеркул нь Фанн уулсад байрладаг бөгөөд гайхамшигт үзэмж бүхий, жуулчид болон гадаа орчны дурсагчдын дуртай газар юм.

Баримт 4: Тажикистанд дэлхийн хоёр дахь өндөр далан байдаг

1980 онд барьж дууссан Тажикистаны Нурек далан нь ойролцоогоор 300 метр (984 фут) өндөртэй дэлхийн хоёр дахь өндөр далан юм. Энэ нь бүс нутагт усан цахилгаан эрчим хүч үйлдвэрлэх болон усжуулалтын чухал үүрэг гүйцэтгэдэг.

Мөн Рогун далангийн барилга ажил эхэлсэн бөгөөд дууссаны дараа Нурек далангийн өндрийг даван гарна гэж төсөөлж байна. Рогун далан нь ойролцоогоор 335 метр (1,099 фут) өндөртэй байх төлөвтэй байгаа нь түүнийг хамгийн өндөр далан болгоно. Ажиллаж эхэлсний дараа Тажикистаны усан цахилгаан эрчим хүчний хүчин чадлыг нэмэгдүүлж, бүс нутгийн хөгжилд хувь нэмэр оруулна гэж үзэж байна.

Баримт 5: Мөн Тажикистанд дэлхийн хоёр дахь өндөр зам байдаг

Тажикистанд M41 гэгддэг Памирын хурдны зам байдаг бөгөөд энэ нь дэлхийн хоёр дахь өндөр олон улсын зам юм. Энэ хурдны зам нь Памирын уулсаар дайран өнгөрч, гайхалтай уулын үзэмжийг санал болгож, олон өндөр давааг гатлан өнгөрдөг.

Памирын хурдны замын хамгийн тод хэсгүүдийн нэг нь далайн түвшнээс дээш ойролцоогоор 4,655 метр (15,270 фут) өндөрт байрлах Ак-Байтал давааны хэсэг юм. Энэ нь түүнийг дэлхийн хамгийн өндөр тээврийн хэрэгслийн давааны нэг болгодог бөгөөд зөвхөн Хятад-Пакистаны хилийн ойр орших Хунжераб давааны дараа хоёр дахь байр эзэлдэг. Памирын хурдны зам нь Тажикистаныг Кыргызстан, Афганистан, Хятад зэрэг хөрш орнуудтай холбосон чухал тээврийн зам болж үйлчилдэг.

Тэмдэглэл: Хэрэв та энэ улсад зочлохоор төлөвлөж байгаа бол машин жолоодохын тулд Тажикистанд Олон улсын жолооны үнэмлэх шаардлагатай эсэхийг шалгаарай.

Баримт 6: Тажикистанд сүйрлийн газар хөдлөлт болдог

Тажикистан газар хөдлөлтийн идэвхтэй бүс нутагт байрладаг тул түүхэндээ сүйрлийн газар хөдлөлтүүд тохиолдож байсан. Евразийн болон Энэтхэгийн хавтангийн хилийн дагуу байрлах тул Тажикистанд байнга газар хөдлөлтийн идэвхжил ажиглагддаг бөгөөд энэ нь газар хөдлөлтөд өртөмтгий болгодог.

Тажикистаны сүүлийн үеийн түүхэн дэх хамгийн сүйрлийн газар хөдлөлт 1949 оны 7-р сарын 10-нд болжээ. Хайт газар хөдлөлт гэж нэрлэгддэг энэ газар хөдлөлт нь 7.5 магнитудтай байсан бөгөөд улсын зүүн хэсэгт ялангуяа асар их сүйрэл учруулжээ. Олон мянган хүн амиа алдаж, олон тосгон ноцтой гэмтэж эсвэл бүрэн сүйджээ.

Сүүлийн үед 2015 оны 12-р сарын 7-нд Афганистантай хиллэх Тажикистаны баруун өмнөд хэсэгт 7.2 магнитудын хүчтэй газар хөдлөлт болжээ. Энэ газар хөдлөлт нь нөлөөлөлд өртсөн бүс нутагт барилга байгууламж, дэд бүтцэд ноцтой гэмтэл учруулж, хохирол, нүүлгэн шилжүүлэлтэд хүргэжээ.

Баримт 7: Тажикистанд бараг 1000 гол мөрөн байдаг

Тажикистан олон тооны гол мөрөнөөр тэмдэглэгдсэн байдаг нь түүнийг Төв Азийн усаар баялаг улс болгодог. Ангилалын шалгуурыг харгалзан нарийн тоо бага зэрэг ялгаатай байж болох ч Тажикистаны нутаг дэвсгэрээр дайран өнгөрдөг гол мөрний тоо 1,000 орчим гэж тооцогддог.

Эдгээр гол мөрөн нь улсын уулархаг газар нутаг, ялангуяа Памир болон Алайн уулсаас эх авч, мөсөн гол, цасны хайлмал, хур тунадаснаас тэжээгддэг. Тажикистаны хамгийн чухал гол мөрөн нь Аму дарья бөгөөд энэ нь улсын өмнөд хилийн хэсгийг бүрдүүлж, усжуулалтын систем, хөдөө аж ахуйд чухал үүрэг гүйцэтгэдэг.

Тажикистан дахь бусад алдартай гол мөрөнд Вахш, Панж, Кофарнихон, Зарафшон болон бусад олон гол мөрөн багтдаг. Эдгээр гол мөрөн нь зөвхөн ундны ус, хөдөө аж ахуй, усан цахилгаанд ус хангахаас гадна улсын гайхамшигтай байгалийн ландшафт, биологийн олон янз байдалд хувь нэмэр оруулдаг.

Баримт 8: Гадаадаас ирэх мөнгөн гуйвуулга нь улсын орлогын чухал хэсгийг эзэлдэг

Гадаадад ажиллаж буй тажикуудын илгээдэг мөнгөн гуйвуулга нь улсын орлогын ихээхэн хэсгийг бүрдүүлж, эдийн засагт чухал хувь нэмэр оруулдаг. Сүүлийн жилүүдэд мөнгөн гуйвуулга нь Тажикистаны ДНБ-ийн 25%-35% орчимыг эзэлж, гадаад валютын орлогын амин чухал эх үүсвэр болж байна. Тажикистанд том диаспора байдаг бөгөөд олон тажик иргэд Орос, Казахстан болон бусад орнуудад цагаач ажилчнаар ажилладаг. Эдгээр мөнгө нь өрхийг дэмжих, ядуурлыг бууруулах, эдийн засгийн үйл ажиллагааг идэвхжүүлэхэд чухал үүрэг гүйцэтгэдэг.

Баримт 9: Тажикистанд давсны уул байдаг

Тажикистанд Сарикол давсны уул буюу Ягноб давсны уул гэж нэрлэгддэг уул байдаг. Ягнобын хөндийн алслагдсан бүс нутагт байрлах энэ байгалийн гайхамшиг нь Төв Азийн хамгийн том давсны ордуудын нэг юм. Энэ уул нь бүхэлдээ давснаас бүрддэг бөгөөд сая сая жилийн турш газар зүйн процессоор үүссэн байдаг.

Сарикол давсны уул нь Тажикистаны чухал газар зүйн болон соёлын дурсгалт газар бөгөөд зочин, судлаачдын анхаарлыг ижил хэмжээгээр татдаг. Энэ уулнаас олборлосон давсыг түүхийн туршид хоол, эм, аж үйлдвэрийн зориулалтаар ашиглаж ирсэн.

Баримт 10: Эрт дээр үед Тажикистан нь Буддын шашны төвүүдийн нэг байжээ

Энэ бүс нутаг нь Энэтхэгийн хойгийг Зүүн болон Төв Азитай холбосон Торгоны замаар дамжин тархсан Буддын шашны соёлын том бүсийн нэг хэсэг байжээ.

Тажикистаны Торгоны зам дагуух стратегийн байрлал нь Буддын шашны бүс нутагт тархахад тусалсан бөгөөд тус газар даяар олон тооны Буддын шашны хийд, суварга, олдвор олдсон байдаг. Эрдэмтэд Тажикистанд Буддын шашин цэцэглэн хөгжсөн, ялангуяа одоогийн Афганистан, Узбекистантай хиллэдэг бүс нутагт гэж үздэг.

Одоогийн Тажикистанд байрлах эртний Пенжикент хот нь бүс нутгийн Буддын шашны гол төвүүдийн нэг байжээ. Пенжикент дахь малтлагаар Буддын шашны сүм, баримал, олдворууд олдсон нь эрт дээр үед Төв Ази дахь Буддын шашны тархалт, дадлагын талаар үнэтэй ойлголт өгч байна.

Гэсэн хэдий ч 7-р зуунаас эхлэн бүс нутагт Исламын шашин тэргүүлэх байр суурь эзэлснээр Тажикистан дахь Буддын шашин аажмаар бууж, эцэст нь цөөнхийн шашин болжээ.